*Χρίστος Λοΐζου

Έχουν περάσει 20 χρόνια από το δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004 όπου οι Έλληνες της Κύπρου απέρριψαν με το συντριπτικό ποσοστό του 76% το σχέδιο Ανάν. Ο τομέας της άμυνας και ασφάλειας είναι σαφώς από τους σημαντικότερους τομείς του Κυπριακού προβλήματος καθώς αφορά άμεσα την εθνική αλλά και φυσική επιβίωση των Κυπρίων. 

Το παρόν άρθρο θα παρουσιάσει συνοπτικά τις πρόνοιες του σχεδίου Ανάν για τον τομέα της άμυνας και ασφάλειας. 

Αρχικά, αξίζει να τονιστεί, όπως αναφέρει και ο Δρ. Γιώργος Κέντας στο βιβλίο του με τίτλο «Η Ασφάλεια στο Πλαίσιο Λύσης του Κυπριακού: Η Διεθνής Διάσταση», ότι οι πρόνοιες του σχεδίου Ανάν για τον τομέα της ασφάλειας όπως και οι πλείστες πρόνοιες του σχεδίου υπήρξαν προϊόν επιδιαιτησίας καθώς στις συνομιλίες δεν υπήρξε συμφωνία των πλευρών για το ζήτημα. Επιπρόσθετα, πολλές μετρήσεις κατέδειξαν πως ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους οι Έλληνες της Κύπρου απέρριψαν το σχέδιο Ανάν ήταν το γεγονός ότι δεν ήταν ικανοποιημένοι με το καθεστώς ασφάλειας που επέβαλε το σχέδιο.

Αποστρατικοποίηση

Με βάση το σχέδιο Ανάν, η «Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία» θα αποτελούσε ένα αποστρατικοποιημένο κράτος. Οι βασικές πρόνοιες αναφέρονται στο άρθρο 8 της Θεμελιώδους Συμφωνίας το οποίο φέρει και τον τίτλο «Αποστρατικοποίηση». 

Αν ο κυπριακός λαός αποδεχόταν το σχέδιο Ανάν, θα διαλυόταν η Εθνική Φρουρά ταυτόχρονα με τις «Τουρκοκυπριακές Ένοπλες Δυνάμεις» και ο οπλισμός τους θα απομακρυνόταν. 

Η διαδικασία αυτή θα γινόταν παράλληλα με την ανάπτυξη των προβλεπόμενων Τουρκικών και Ελληνικών Δυνάμεων στις οποίες θα αναφερθούμε παρακάτω. Παράλληλα απαγορεύεται η οποιαδήποτε εισαγωγή οπλισμού καθώς και η οπλοκατοχή πλην των αδειοδοτημένων όπλων για αθλητικούς σκοπούς. Επιπλέον, απαγορευόταν η οποιαδήποτε σύσταση εφεδρικών ή παραστρατιωτικών οργανώσεων καθώς και η στρατιωτική εκπαίδευση των πολιτών.

Η εφαρμογή της συμφωνίας προβλεπόταν να εποπτεύεται από μία Εποπτική Αρχή η οποία υπό την προεδρία των Ηνωμένων Εθνών θα απαρτιζόταν από εκπροσώπους των εγγυητριών δυνάμεων, της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και των συνιστωσών πολιτειών.

Παραμονή Τουρκικών στρατευμάτων

Το σχέδιο Ανάν δεν προέβλεπε αποχώρηση των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων πριν την εφαρμογή της λύσης. Προέβλεπε παραμονή Τουρκικών και Ελληνικών στρατευμάτων, δύναμης μέχρι 6000 για το κάθε απόσπασμα, μέχρι το 2011. Μέχρι το 2018 ή μέχρι την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση η κάθε στρατιωτική δύναμη δεν έπρεπε να υπερβαίνει τις 3000. Στη συνέχεια, το Ελληνικό στρατιωτικό απόσπασμα δεν έπρεπε να υπερβαίνει τους 950 και το Τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα δεν έπρεπε να υπερβαίνει τους 650. Ανά τριετία θα γινόταν αξιολόγηση των δυνάμεων με στόχο την πλήρη αποχώρηση τους.

Κάθε στρατιωτικό απόσπασμα δικαιούται να διαθέτει στο οπλοστάσιο του μέχρι: 50 άρματα μάχης (μέχρι 55 τόνους), 18 πυροβόλα (μέχρι 155χιλ), 18 αντιαεροπορικά πυραυλικά συστήματα μεσαίου βεληνεκούς (μέχρι 7000 μ.), 6 μεταγωγικά ελικόπτερα (πλήρωμα μέχρι 12 άτομα), 4 ελαφρά ελικόπτερα για αποστολές επιτήρησης (αφοπλισμένα, με πλήρωμα μέχρι 6 άτομα), 19 ελαφρά τεθωρακισμένα οχήματα (με οπλισμό μέχρι 90 χιλ) και 16 αντιαεροπορικά πολυβόλα (μέχρι 45 χιλ).

Εγγυήσεις και Επεμβατικά Δικαιώματα

Στο Σχέδιο Ανάν η Συνθήκη Εγγυήσεως παραμένει σε ισχύ όπως και οι Συνθήκες Εγκαθίδρυσης και Συμμαχίας και δεν γίνεται αναθεώρηση των προνοιών περί “επεμβατικών δικαιωμάτων”.

Διεθνείς Στρατιωτικές Συνεργασίες και Ευρωπαϊκή Άμυνα

Το άρθρο 8 αναφέρει επίσης πως η Κύπρος δεν θα θέσει το έδαφός της στη διάθεση διεθνών στρατιωτικών επιχειρήσεων χωρίς τη συναίνεση και των δύο συνιστωσών κρατών ενώ μέχρι την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα χρειάζεται και η συναίνεση της Τουρκίας και της Ελλάδας.

Επιπλέον, στο άρθρο 14 του συντάγματος της “Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας”, το οποίο αφορά τις αρμοδιότητες και λειτουργίες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, στην παρατήρηση 8 αναφέρεται πως η ομοσπονδιακή κυβέρνηση είναι υπεύθυνη να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την συμμετοχή της Κύπρου στην Κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας μόνο όμως για μη-στρατιωτικά ζητήματα. 

Ειρηνευτικές Δυνάμεις

Η Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ θα παρέμενε στην Κύπρο και θα επόπτευε την εφαρμογή της συμφωνίας. Προβλέπεται η παραμονή της στην Κύπρο μέχρι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση με την σύμφωνη γνώμη των δύο συνιστωσών πολιτειών αποφασίσουν διαφορετικά. 

Όπως σημειώνει ο Δρ. Γιώργος Κέντας στο βιβλίο του, η ελληνοκυπριακή πλευρά υποστήριξε την διεύρυνση των όρων εντολής της ειρηνευτικής δύναμης ώστε να έχει την ευθύνη εφαρμογής της συμφωνίας ιδιαίτερα στα εδάφη που θα ήταν αντικείμενο αναπροσαρμογής. Η τουρκική θέση ήταν η ειρηνευτική δύναμη να έχει μόνο εποπτικό ρόλο και τελικά υιοθετήθηκε η τουρκική θέση.

Αστυνομικές Δυνάμεις

Το άρθρο 31 προβλέπει τη σύσταση ομοσπονδιακής αστυνομίας, αποτελούμενης από ίσο αριθμό προσωπικού από κάθε συνιστώσα πολιτεία. Η ομοσπονδιακή αστυνομία έχει καθήκοντα ελέγχου των συνόρων, προστασίας περιουσιών και υποδομών, προστασίας των ομοσπονδιακών αξιωματούχων καθώς και ξένων αξιωματούχων και διπλωματικών αποστολών.

Παράλληλα, κάθε συνιστώσα πολιτεία θα είχε την δική της αστυνομική δύναμη ενώ προβλέπεται και η δημιουργία Μονάδας Οικονομικών Πληροφοριών (Financial Intelligence Unit) και Κοινής Υπηρεσίας Ερευνών (Joint Investigation Agency). Αν κρινόταν απαραίτητο, θα μπορούσαν στο έργο της αστυνομίας να συνδράμουν και τα στρατιωτικά αποσπάσματα.

Συμπεράσματα 

Μέσα από την μελέτη των προνοιών για την άμυνα και την ασφάλεια, του πλέον σημαντικού ζητήματος του κυπριακού προβλήματος, μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί οι Έλληνες της Κύπρου απέρριψαν το σχέδιο Ανάν στο δημοψήφισμα. 

Το καθεστώς ασφάλειας που προνοούσε το σχέδιο ήταν ανεπαρκής και δημιουργούσε εύλογες ανησυχίες για το μέλλον. 

Δεν υπήρχε δυνατότητα άσκησης του δικαιώματος της αυτοάμυνας καθώς η Εθνική Φρουρά διαλυόταν ενώ οι Τουρκικές δυνάμεις που θα παρέμεναν στο νησί θα μπορούσαν να επικαλεστούν την οποιαδήποτε αφορμή για να κλιμακώσουν την ένταση και να μην αποχωρήσουν. 

Παράλληλα, η γεωγραφική εγγύτητα της Τουρκίας δημιουργούσε ευνοϊκό έδαφος για πιο γρήγορη ενίσχυση των τουρκικών δυνάμεων σε σχέση με τις ελληνικές. Οι τουρκικές δυνάμεις που θα κατεύθαναν στην Κύπρο σε περίπτωση κλιμάκωσης δεν θα συναντούσαν καμία αντίσταση αφού ούτε η Εθνική Φρουρά θα υπήρχε ούτε ο Ελληνικός στρατός που θα βρισκόταν στην Κύπρο θα ήταν ταγμένος κατάλληλα για να αποτρέψει μια τουρκική απόβαση στα παράλια. 

Διαβάστε επίσης: Ερντογάν | Αν η Τουρκία συνέχιζε την εισβολή τότε όλη η Κύπρος θα ήταν δική της

Συνεπώς, η διάλυση του νόμιμου στρατού της Κυπριακής Δημοκρατίας, η παραμονή τουρκικών στρατευμάτων και η γεωγραφική εγγύτητα της Τουρκίας θα έθεταν τους Έλληνες της Κύπρου σε ένα διαρκές καθεστώς ανασφάλειας και εκβιασμού από την Τουρκία. Όπως εύστοχα αναφέρει ο Δρ. Λάμπρος Καούλλας, σχολιάζοντας τις πρόνοιες του σχεδίου Ανάν για την άμυνα και την ασφάλεια: ο ισχυρός ήταν αυτός που θα αποφάσιζε την επαύριον τι σημαίνει «εθνική ασφάλεια» και «προτροπή σε βία», και πού θα έβαζε τον πήχη της «ρητορικής μίσους» ή της «προδοσίας».

Διαβάστε επίσης: Πύλα | Τουρκική επίθεση εναντίον ειρηνευτών – Νέα τετελεσμένα στη νεκρή ζώνη – Φωτογραφίες και VIDEO

Επιπρόσθετα, ένα ακόμα ζήτημα που προκύπτει από την αποστρατικοποίηση είναι πως με την παράλληλη διάλυση των “δύο στρατών” εξισώνει τις νόμιμες ένοπλες δυνάμεις της Κυπριακής Δημοκρατίας, την Εθνική Φρουρά, με τις παράνομες τουρκοκυπριακές ένοπλες δυνάμεις του μη αναγνωρισμένου ψευδοκράτους.

Επιπλέον, η διατήρηση των αναχρονιστικών διατάξεων περί “επεμβατικών δικαιωμάτων” της Τουρκίας έδινε συνέχεια σε ένα καθεστώς εγγυήσεων αποικιοκρατικής προέλευσης, κατά παράβαση του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ και σε αντίθεση με την πολιτική και νομική πραγματικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η απόρριψη του σχεδίου Ανάν δεν οδήγησε σε καταστροφικές συνέπειες για την Κύπρο όπως κινδυνολογούσαν κάποιοι υποστηρικτές του σχεδίου. Αντίθετα, η διεθνώς αναγνωρισμένη Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να ενισχύσει τις δυνατότητες της στον τομέα της άμυνας και συμμετέχει ενεργά στο περιφερειακό σύστημα ασφάλειας της περιοχής προχωρώντας σε αναβαθμισμένες αμυντικές συνεργασίες με άλλα κράτη, ενώ αναβαθμίζει και τον ρόλο της στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας, κάτι που δεν θα μπορούσε να κάνει με το καθεστώς του σχεδίου Ανάν. Η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί μέσω της ενίσχυσης των συντελεστών ισχύος της να αντισταθεί στην αυξανόμενη τουρκική επιθετικότητα καθώς διαθέτει ένοπλες δυνάμεις με διεθνή υπόσταση, τις οποίες δεν θα διέθετε με το καθεστώς του σχεδίου Ανάν.

Διαβάστε επίσης: Υπογραφή Τριμερούς Αμυντικής Συνεργασίας Ελλάδος – Κύπρου – Ισραήλ

Το σχέδιο Ανάν ήταν βασισμένο στην βάση λύσης της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (ΔΔΟ). Η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία αποτελεί μια τουρκικής έμπνευσης βάση λύσης την οποία η τουρκική πλευρά πρότεινε αρκετές φορές πριν την εισβολή του 1974 όμως όλες οι πολιτικές δυνάμεις στην Κύπρο, από την αριστερά μέχρι την δεξιά, την απέρριπταν. Προτάθηκε από την Τουρκία και στις συνομιλίες της Γενεύης μεταξύ Α’ και Β΄ γύρου της Τουρκικής εισβολής (Σχέδιο Ντενκτάς). Η ελληνοκυπριακή πλευρά την αποδέχτηκε ως βάση λύσης μετά την τουρκική εισβολή, υπό την απειλή του τουρκικού στρατού, ως έναν οδυνηρό συμβιβασμό και όχι ως μια δίκαιη λύση. Η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία αναγκαστικά παγιώνει και νομιμοποιεί τα τετελεσμένα της τουρκικής εισβολής και κατοχής, αφού νομιμοποιεί τον γεωγραφικό διαχωρισμό (διχοτόμηση) βορρά-νότου όπως επιβλήθηκε από τον Τουρκικό στρατό κατά την εισβολή καθώς και τον εθνοτικό (ρατσιστικό) διαχωρισμό, καθώς στο βόρειο τμήμα πρέπει να υπερισχύει το τουρκικό εθνικό στοιχείο, κάτι που δεν ίσχυε πριν την τουρκική εισβολή του 1974.

Το σχέδιο Ανάν, βασισμένο στο μοντέλο της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, απορρίφθηκε από την συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας. 

Ωστόσο, η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία ως βάση λύσης παραμένει και αποτελεί μέχρι σήμερα τον επίσημο στόχο της κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Συνεπώς είναι εύλογο πως αν στο μέλλον υπάρξει ξανά αντίστοιχη πρόταση επίλυσης του Κυπριακού προβλήματος σε ομοσπονδιακή βάση, λαμβάνοντας υπόψη και τις πάγιες τουρκικές θέσεις, οι πρόνοιες για τον τομέα της άμυνας και ασφάλειας θα είναι ανάλογες με αυτές του σχεδίου Ανάν τις οποίες οι Έλληνες της Κύπρου απέρριψαν στο δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004.

Παραπομπές:

• The Annan Plan for Cyprus, 2004. URL: http://www.hri.org/docs/annan/
• Δρ. Γιώργος Κέντας, Η Ασφάλεια στο Πλαίσιο Λύσης του Κυπριακού: Η Διεθνής Διάσταση, Λιβάνης, Αθήνα, 2013.
• Δρ. Λάμπρος Γ. Καούλλας, “Πώς θα ήταν Αστυνομία και Στρατός αν υπερψηφιζόταν το Σχέδιο Ανάν;” Σημερινή, 03/08/2020. URL: https://simerini.sigmalive.com/article/2020/5/3/pos-tha-etan-astunomia-kai-stratos-an-uperpsephizotan-to-skhedio-anan/

*Πολιτικός Επιστήμονας-Δημοσιογράφος 

**Οι απόψεις και/ή τα σχόλια που εκφράζονται στα άρθρα ανήκουν σε έκαστο συγγραφέα και δύναται να μην αποτελούν άποψη και/ή τοποθέτηση και/ή να υιοθετούνται ως έχουν από την εταιρεία και/ή τους διαχειριστές του ιστότοπου. Περισσότερα στους όρους χρήσης της ιστοσελίδας.

Διαβάστε επίσης: Β΄ Φάση της Τουρκικής εισβολής – Η παραβίαση της εκεχειρίας και τα τουρκικά σχέδια