Θάνος Ρομποτής*

Η πρόσφατη ενέργεια της Τουρκίας στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, ήτοι η εξάρτηση της συμφωνίας της για είσοδο της Σουηδίας στην Βορειοατλαντική Συμμαχία από την αποδοχή της απαίτησής της να ονομάσει τα Στενά των Δαρδανελλίων, την Θάλασσα του Μαρμαρά και τα Στενά του Βοσπόρου ως Τουρκικά Στενά και της αναφοράς της Κύπρου όχι με το όνομά της αλλά με γεωγραφικές συντεταγμένες στα έγγραφα και στους επιχειρησιακούς χάρτες του ΝΑΤΟ αναδεικνύει έναν νέο τρόπο αντιπαράθεσης, ως πτυχή των ελληνοτουρκικών σχέσεων, το επονομαζόμενο lawfare**. 

Τι είναι όμως το lawfare; Με τον όρο “lawfare” αναφερόμαστε, σύμφωνα με τον πιο διαδεδομένο στη βιβλιογραφία ορισμό, στη στρατηγική της αξιοποίησης ή αδόκιμης χρήσης του Δικαίου ως υποκατάστατου των παραδοσιακών στρατιωτικών μέσων για την επίτευξη ενός επιχειρησιακού αντικειμενικού σκοπού. Πρόκειται για νεολογισμό με σχετικά πρόσφατη προέλευση, ο οποίος δεν αποδίδεται ακριβώς στα ελληνικά. 

Αν θα θέλαμε πάντως να τον αποδώσουμε με κάποιο τρόπο, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τις εκφράσεις «νομικός πόλεμος» ή «νομικές επιχειρήσεις». Η πρώτη χρήση του όρου ανάγεται στο 2001, σε ένα άρθρο του υποπτέραρχου Charles Dunlap, επικεφαλής της νομικής υπηρεσίας της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας. Ωστόσο, σύμφωνα με διάφορους μελετητές, η χρήση του Δικαίου ως επιχειρησιακού εργαλείου ανάγεται στην εποχή του ολλανδού νομομαθούς Hugo Grotius, δηλαδή στις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα, και στη συγγραφή του βιβλίου «Mare Liberum». 

Συνήθως, οι νομικές επιχειρήσεις εντάσσονται στην κατηγορία των «ασύμμετρων απειλών», δηλαδή μεθόδων παράκαμψης ή υπονόμευσης των δυνατών σημείων ενός αντιπάλου, με παράλληλη εκμετάλλευση των αδυναμιών του, μέσω της χρήσης μεθόδων που διαφέρουν σημαντικά από τις δικές του.

Διαβάστε επίσης: Στέιτ Ντηπάρτμεντ | Δεν είναι το ίδιο οι S-300 της Ελλάδας με τους S-400 της Τουρκίας

Οι κύριοι λόγοι ανάπτυξης του lawfare είναι οι εξής:  

Ένα αρχικό αίτιο αποτελεί η γενικότερη ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου και, επαγωγικά, μιας «παγκόσμιας νομικής συνείδησης». Πρόκειται για ένα φαινόμενο που συνδέεται με την παγκοσμιοποίηση. Ένα δεύτερο αίτιο είναι η λεγόμενη «επανάσταση» στα νομικά ζητήματα στρατιωτικού ενδιαφέροντος. Αυτή η εξέλιξη έχει τοποθετήσει το Δίκαιο και τους νομικούς στο επίκεντρο της επιχειρησιακής σχεδίασης. Τρίτον, η αύξηση της επιρροής των ΜΚΟ και γενικότερα της κοινωνίας των πολιτών, στα δημοκρατικά κράτη του δυτικού κόσμου. Τέταρτον, από άποψη χρηματικού κόστους, το lawfare είναι σχεδόν πάντοτε πιο οικονομικό σε σχέση με τα συμβατικά όπλα. 

Διαβάστε επίσης: MBDA | Υπογραφή σύμβασης εκσυγχρονισμού βλημάτων SCALP-EG – Μόνιμη παρουσία στην Ελλάδα

Ενδεικτικά, ένας πύραυλος SCALP, σαν αυτούς που χρησιμοποιεί η Πολεμική Αεροπορία, κοστίζει περίπου 850.000 ευρώ, ποσό τεράστιο σε σχέση με τα έξοδα για την αμοιβή κάποιων εξειδικευμένων δικηγόρων ή για τη δημοσίευση ενός νόμου με τον οποίο επιβάλλονται οικονομικές κυρώσεις. 

Πέμπτον, ο παράγοντας της ανάγκης μείωσης των ανθρωπίνων απωλειών. Ως γνωστόν, οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες έχουν μικρή ανοχή προς τις ανθρώπινες απώλειες στο πεδίο της μάχης. Αντιθέτως, το lawfare είναι συνήθως λιγότερο αιματηρό σε σχέση με τα συμβατικά στρατιωτικά μέσα. Έκτον, είναι αποδεδειγμένο ότι η χρήση νομικών εργαλείων ως επιχειρησιακών μέσων συνιστά μια αποτελεσματική τεχνική, σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα πιο αποτελεσματική από τη χρήση των λεγόμενων κινητικών όπλων. Τέλος, το lawfare συχνά περιγράφεται ως μια στρατηγική που χρησιμοποιείται από τους αδύναμους, προκείμενου να ισοσταθμίσουν το χάσμα ισχύος που τους χωρίζει από τους αντιπάλους τους.

Τι αποτελεί lawfare στην πράξη; Συνοπτικά, μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ δύο κατηγοριών, που αφορούν τον προσανατολισμό και την ποιότητα των νομικών επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις αυτές είναι επιθετικές, όταν ο χρήστης τους στοχοποιεί έναν αντίπαλο με νομικά εργαλεία. Αμυντικές θα τις χαρακτηρίζαμε, όταν η χρήση των νομικών μέσων αποσκοπεί στην προστασία, με διάφορους τρόπους, από το επιθετικό lawfare. 

Το επιθετικό και το αμυντικό lawfare δεν έχουν ούτε αρνητική, ούτε θετική χροιά. Ο χαρακτηρισμός αυτός εξαρτάται από τους σκοπούς για τους οποίους χρησιμοποιεί το εκάστοτε μέρος τα νομικά μέσα που έχει επιλέγει. Επομένως, είναι σημαντικό να διακρίνουμε ανάμεσα στο καλόπιστο lawfare και στις κακόβουλες νομικές επιχειρήσεις. 

Διαβάστε επίσης: Υπουργείο Εξωτερικών | Διάβημα στο NATO λόγω της απαράδεκτης ανάρτησης για την “Ημέρα Νίκης” της Τουρκία – Τουρκικές “αποδείξεις” στο NATO για τους S-300

Τι μπορεί να πετύχει ένα κράτος χρησιμοποιώντας το lawfare καλόπιστα; Δύναται, μέσω της προβολής ορθών νομικών απόψεων, να νομιμοποιήσει τη δική του πολεμική προσπάθεια. Ταυτόχρονα, μπορεί να εκθέσει έναν αντίπαλο που παραβιάζει συστηματικά τις διατάξεις του διεθνούς δικαίου κατά τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων ή να τον πλήξει σοβαρά σε επιχειρησιακό επίπεδο, μέσω της χρήσης νομικών εργαλείων. 

Υπάρχει επομένως περιθώριο για την διεξαγωγή καλοπροαίρετου lawfare. Φυσικά, επειδή σε πολλές διατάξεις του διεθνούς δίκαιου, εμφιλοχωρούν διαφορετικές ερμηνείες, τίποτα δεν απαγορεύει στα κράτη να επιλεγούν την ερμηνεία που εξυπηρετεί τα ίδια, αρκεί αυτή να μη διαστρεβλώνει το πνεύμα των εφαρμοστέων νομικών διατάξεων. 

Στην τελευταία αυτή περίπτωση, γίνεται λόγος για κακόβουλο lawfare. Η πτυχή του lawfare, η οποία ενδιαφέρει το επίκαιρο πραγματικό γεγονός, συνίσταται στη διαστρέβλωση ή τη θόλωση του περιεχομένου διεθνών δεσμεύσεων η πραγματικών περιστατικών, ώστε να δικαιολογηθούν διεθνώς παράνομες ενέργειες. Το κακόβουλο lawfare επιφέρει πολλαπλά αρνητικά αποτελέσματα στο σύνολο του οικοδομήματος του διεθνούς δικαίου. Κατά κύριο λόγο, υπονομεύει την αρχή της καλής πίστης, στην όποια σε τελική ανάλυση στηρίζεται η επιβολή του, με δεδομένο τον αποκεντρωμένο χαρακτήρα του.

Ενόψει των ανωτέρω, η τουρκική επιδίωξη έχει συγκεκριμένη και ξεκάθαρη στόχευση. Στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου και ειδικότερα του διεθνούς εθίμου, ενδεχόμενη χρήση του όρου ‘’Τουρκικά Στενά’’ στα πλαίσια του ΝΑΤΟ αποσκοπεί στο να καθιερωθεί διεθνώς ο εν λόγω όρος και να προλειανθεί το έδαφος για άμβλυνση των υποχρεώσεών της, οι οποίες απορρέουν από διεθνείς συνθήκες. Ειδικότερα, η Συνθήκη του Μοντρέ (Montreux) του 1936 αναφέρεται στα Δαρδανέλια, την Θάλασσα του Μαρμαρά και στα στενά του Βοσπόρου με τον γενικό όρο Τα Στενά (The Straits). 

Διαβάστε επίσης: Ελλάδα – Τουρκία | Ελληνοτουρκικά “τετ-α-τετ” σε Βρυξέλλες και Αχρίδα

Επιχειρώντας η Τουρκία να διεθνοποιήσει τον όρο “Τουρκικά Στενά”, αποσκοπεί ενδεχομένως στο να τρέψει τα στενά των Δαρδανελίων, την Θάλασσα του Μαρμαρά και τα Στενά του Βοσπόρου, τα οποία διέπονται από τις αρχές της ελεύθερης ναυσιπλοΐας σε στενά, στα οποία θα ενασκεί εντονότερη εποπτεία. 

Η έμμεση και υποφαινόμενη επιδίωξη αυτή της Τουρκίας επιχειρείται ως αντιστάθμισμα του εξοπλισμού των ελληνικών νησιών της Σαμοθράκης και της Λήμνου και αποπειράται να το πετύχει de facto γνωρίζοντας, πως αδυνατεί να το πράξει de jure. 

Η Ελλάδα εδράζεται στην Συνθήκη του Μοντρέ του 1936, η οποία υποκατέστησε με ρητή μνεία στο προοίμιο της στο σύνολό της την Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία όριζε το καθεστώς αποστρατικοποίησης των ελληνικών νησιών και επέτρεψε την στρατικοποίηση των νησιών της Σαμοθράκης και της Λήμνου. Μάλιστα η συνθήκη του Μοντρέ δεν ήταν μία απλή διμερής συνθήκη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αλλά υπεγράφη από τα εξής κράτη: Βουλγαρία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Αυστραλία, Τουρκία, Ελλάδα, Μεγάλη Βρετανία, Αγγλία, Γιουγκοσλαβία, Ιταλία, συνεπακόλουθα μία σειρά κρατών αναγνωρίζει την περιοχή των Στενών των Δαρδανελίων, της Θάλασσας του Μαρμαρά και των Στενών του Βοσπόρου ως ‘’Στενά’’. 

Διαβάστε επίσης: Δρ. Νικόλας Ιωαννίδης | Θεμελιώδεις ορισμοί για το Δίκαιο της Θάλασσας

Ένεκα του ότι ουδεμία Διεθνής Συνθήκη δεν μπορεί να αναθεωρηθεί μονομερώς με βάση τα μέχρι σήμερα δεδομένα, στην διεθνή Κοινότητα η εν λόγω περιοχή είναι αναγνωρισμένη ρητά αλλά και εθιμικά ως ‘’Στενά’’ και όχι ως ‘’Τουρκικά Στενά’’.

Επιπροσθέτως, ένεκα του ότι το έθιμο ως πηγή του διεθνούς δικαίου είχε διαχρονικά μεγάλη σπουδαιότητα, τυχόν αποδοχή της χρήσης του όρου Τουρκικά Στενά θα δημιουργήσει ‘’προηγούμενο’’ και με το πρόσχημα της ονοματοδοσίας ενός γεωγραφικού σημείου να απαιτεί να ονομαστούν ως “τουρκικά” νησιά και νησίδες του Ανατολικού Αιγαίου, τα οποία δυνάμει της Συνθήκης της Λωζάννης του 1923 είναι ρητά και αδιαμφισβήτητα ελληνικά. 

Μία τέτοια εξέλιξη και πρακτική μπορεί να δημιουργήσει μακροχρόνια συνέπειες είτε ως προς την κυριαρχία είτε ως προς τα δικαιώματα οικονομικής εκμετάλλευσης των ελληνικών νήσων, τα οποία ασκούνται στις θαλάσσιες ζώνες, οι οποίες προβλέπονται  από την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) του 1982. Η παραπάνω Σύμβαση καίτοι δεν έχει υπογραφεί από την Τουρκία, έχει υπογραφεί και υιοθετηθεί ως διεθνές έθιμο και πρακτική από 168 κράτη (μεταξύ των μη υπογραψάντων χωρών και οι Η.Π.Α.). 

Παρεμφερείς επεκτάσεις και κινδύνους εγκυμονεί και η αναφορά στους παραπάνω χάρτες της Κύπρου με γεωγραφικές συντεταγμένες και όχι με το όνομά της ως κράτους – υποκειμένου του διεθνούς δικαίου. Αυτό συνάδει με την χρόνια πρακτική της Τουρκίας να υποβαθμίζει την Κυπριακή Δημοκρατία ως κρατική οντότητα.

Υφίσταται, συνεπακόλουθα, αδήριτη ανάγκη επαγρύπνησης και αντίκρουσης αυτής της υβριδικής μορφής ‘’πολέμου’’  από τους εκπροσώπους της Ελλάδας στις συνόδους του ΝΑΤΟ αλλά και σε κάθε διεθνές forum, όπου εγείρονται τέτοιες αξιώσεις από την γείτονα χώρα, ώστε να καταφέρει να διατηρήσει το status quo ακολουθώντας, όπως έπραττε πάντα, τις επιταγές του διεθνούς δικαίου.

Διαβάστε επίσης: Μ. Τσαβούσογλου | Μήνυμα “λύσης δύο κρατών” έστειλε από τα κατεχόμενα

*Δικηγόρος, Μ.Δ.Ε. Εμπορικού Δικαίου Δ.Π.Θ.

**(Πηγή της ανάλυσης του όρου Lawfare και των πτυχών του αποτέλεσε η εισήγηση του Παναγιώτη Βασιλειάδη με τίτλο Η χρήση νομικών μέσων ως σύγχρονη μέθοδος διεξαγωγής επιχειρήσεων στο 2ο Συνέδριο του Νομικού Σώματος των Ενόπλων Δυνάμεων, το οποίο έλαβε χώρα 11 και 12 Νοεμβρίου 2019 στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών).

***Οι απόψεις και/ή τα σχόλια που εκφράζονται στα άρθρα ανήκουν σε έκαστο συγγραφέα και δύναται να μην αποτελούν άποψη και/ή τοποθέτηση και/ή να υιοθετούνται ως έχουν από την εταιρεία και/ή τους διαχειριστές του ιστότοπου. Περισσότερα στους όρους χρήσης της ιστοσελίδας.