Χρίστος Λοΐζου

Ένα από τα πιο κλασικά βιβλία σχετικά με τον ανταρτοπόλεμο που γράφτηκε τον 20ο αιώνα είναι αδιαμφισβήτητα το βιβλίο «Θεωρία και πρακτική του ανταρτοπολέμου – Ο Πόλεμος του ψύλλου» του Robert Taber.

Ο Taber γεννήθηκε στο Σικάγο το 1919, υπηρέτησε στον στρατό των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ακολούθως εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε μεγάλα δίκτυα ενημέρωσης ενώ το 1950 άρχισε να εργάζεται στο CBS News. Σύμφωνα με το βιογραφικό του, κάλυψε επαναστάσεις στη Νότια Αμερική, την Βόρεια Αφρική και την Καραϊβική. Ταξίδεψε στην Κούβα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ως ρεπόρτερ του CBS, και ήταν ο πρώτος δημοσιογράφος που πήρε τηλεοπτική συνέντευξη από τον Φιντέλ Κάστρο. Έμεινε μαζί με τις Κουβανούς επαναστάτες και όταν ανέλαβαν την εξουσία, ο Taber εργάστηκε στον ΟΗΕ ως ανταποκριτής των κουβανέζικων εφημερίδων EL MUNDO και REVOLUCION. 

Πολέμησε μαζί με τις δυνάμεις του Κάστρο στον Κόλπο των Χοίρων όπου και τραυματίστηκε, ενώ ίδρυσε την οργάνωση Fair Play for Cuba Committee (FPCC) για υποστήριξη της Κουβανικής επανάστασης στην Αμερική. Έχει γράψει επίσης το βιβλίο «M-26: Biography of a Revolution» ενώ απεβίωσε το 1995.

Στον «Πόλεμο του ψύλλου» ο Taber μελετά διάφορα αντάρτικα κινήματα του 20ου αιώνα, μεταξύ αυτών τις περιπτώσεις της Κούβας, της Κίνας, της Ινδοκίνας, του Ελληνικού εμφυλίου, της Κύπρου, του Ισραήλ και των Φιλιππινών. Μέσα από την εξέταση των περιπτωσιολογιών αλλά και με αναφορά στη θεωρία της στρατηγικής, προχωρεί σε γενικές παρατηρήσεις σχετικά με τον ανταρτοπόλεμο ως μέθοδο σύγκρουσης, τον αντάρτη ως πολεμιστή, τον πολιτικό σκοπό της επανάστασης και τις επιλογές των αντεπαναστατών.

Διαβάστε επίσης: Ήταν 1η Απριλίου της ΕΟΚΑ η αρχή…

Η Νομιμοποίηση του ένοπλου Αγώνα

Ο Taber αρχικά προχωρεί σε παρατηρήσεις σχετικά με την νομιμοποίηση της ένοπλης διάστασης του αντιαποικιακού αγώνα στην Κύπρο, καθώς όπως γράφει, όταν η εξουσία είναι παράνομη επειδή ασκείται χωρίς την αβίαστη συναίνεση των κυβερνωμένων τότε είναι φυσικό η βία να αντιμετωπίζεται με βία. Παραθέτοντας μάλιστα απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα – Διγενή, παρατηρεί πως η προσέγγιση του αρχηγού της ΕΟΚΑ στο θέμα πλησιάζει εκείνη των αναρχιστών. Παραθέτει μάλιστα και την αναφορά του Γρίβα πως με μεγάλη θλίψη και υψηλή αίσθηση καθήκοντος άρχισε ο ένοπλος αγώνας κατά της Βρετανίας που ήταν σύμμαχος στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ όπως γράφει ο ίδιος ο Γρίβας, γι΄αυτό δεν ευθύνεται ο λαός της Βρετανίας αλλά μια συμμορία πολιτικών που αρνήθηκαν την ελπίδα ελευθερίας στην Κύπρο.

Ο Στρατηγικός Στόχος και η Μέθοδος του Ανταρτοπολέμου

Σχετικά με τον σκοπό του αγώνα, σύμφωνα με τα γραφόμενα του ίδιου του Γρίβα, ο Taber γράφει πως η νίκη δεν θα ήταν στρατιωτική αλλά πολιτική. Ο Γρίβας έγραφε ξεκάθαρα πως σκοπός του αγώνα ήταν η ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης και ιδιαίτερα των συμμάχων της Ελλάδας ώστε οι Βρετανοί οι οποίοι συνεχώς θα παρενοχλούνται, να αναγκαστούν να δώσουν λύση στο Κυπριακό με βάση την επιθυμία του λαού. Η παρενόχληση των Βρετανών κατά τον Γρίβα, θα έχει σκοπό να καταδείξει πως δεν έχουν τον απόλυτο έλεγχο της κατάστασης, και αυτό θα γινόταν με τον συνδυασμό τριών παραγόντων: α) Σαμποτάζ σε κυβερνητικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις, β) Επιθέσεις στις Βρετανικές δυνάμεις, γ) Παθητική αντίσταση του λαού.

Τονίζει ο Γρίβας ότι το μεγάλο βάρος πέφτει στους σαμποτέρ, γι΄αυτό και οι μαχητικές ομάδες παρέχουν κάλυψη σε αυτούς, ενώ συμπληρώνει πως η δράση πρέπει να είναι συνεχής και όχι αποσπασματική, ενώ σκοπός δεν είναι η στρατιωτική ήττα των Βρετανών αλλά η ηθική τους ήττα μέχρι να πραγματοποιηθεί ο πολιτικός σκοπός.

Σχετικά με την δράση στις πόλεις, ο Taber παραθέτει την προειδοποίηση της ΕΟΚΑ προς τους αστυνομικούς πως αν προσπαθήσουν να εμποδίσουν την οργάνωση στο έργο της θα υπάρχουν εκτελέσεις, διαφορετικά δεν έχουν να φοβούνται κάτι. Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρξει φόβος στις αστυνομικές δυνάμεις, πύκνωση των μέτρων ασφαλείας, παραιτήσεις και στρατολόγηση κατασκόπων από την ΕΟΚΑ.

Το θέατρο των Επιχειρήσεων

Αναφορικά με το θέατρο επιχειρήσεων στην Κύπρο για τη διεξαγωγή ανταρτοπολέμου -με εξαίρεση τις δύο οροσειρές του νησιού οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ως αντάρτικες βάσεις- το μέγεθος του νησιού και το πυκνό δίκτυο δρόμων απαγόρευαν μια εκτεταμένη αντάρτικη εκστρατεία. Όπως αναφέρει, ένα μικρό νησί χωρίς πολύ χώρο για ελιγμό σκοπεύει σε πολιτικό παρά σε στρατιωτικό αποτέλεσμα. Αυτό ενίσχυε και η αυτοθυσία των ανταρτών που πέτυχε όπως γράφει ψυχολογικά και πολιτικά αποτελέσματα. Όταν οι μικρές αντάρτικες μονάδες πιέζονταν, ξεγλιστρούσαν στις πόλεις, άλλοι ζούσαν σε κρησφύγετα στα βουνά και άλλοι κρύβονταν σε αυτοσχέδια κρησφύγετα μέσα σε σπίτια.

Διαβάστε επίσης: Ο κυπριακός λαός στον Αγώνα – 20000 ονόματα Αγωνιστών της ΕΟΚΑ – ΠΙΝΑΚΑΣ

Ο Taber αναφέρει πως η συντριπτική υπεροχή δυνάμεων των Βρετανών και το μικρό μέγεθος της Κύπρου διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο για την μορφή του αγώνα που επιλέχθηκε από τον Γρίβα.

Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ ως λαϊκός πόλεμος

Ο Taber αναφέρεται στις δράσεις σαμποτάζ της ΕΟΚΑ, την συμμετοχή της νεολαίας και των μαθητών στον αγώνα και τον επηρεασμό της κοινής γνώμης και του τύπου. Αναφέρεται στα πρώτα στάδια του ένοπλου αγώνα ο οποίος άρχισε με λίγες μικρές ομάδες σαμποτέρ, για να φτάσει στην πορεία σε ένα πιο εκτεταμένο ανταρτοπόλεμο σε ολόκληρο το νησί. Τονίζει τη σημασία της γενικής υποστήριξης του λαού που λάμβανε η ΕΟΚΑ, τον πιο σημαντικό παράγοντα στον οποίο και αποδίδει την επιτυχία της.

Οι Πολιτικοί παράγοντες στην Κύπρο και η ΕΟΚΑ

Σχετικά με την ενδοκυπριακή πολιτική ζωή, ο Taber γράφει πως το ΑΚΕΛ και το ΚΚΕ εναντιώθηκαν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ, ενώ παρομοιάζει την στάση του ΑΚΕΛ με την στάση των κομμουνιστών στην Κούβα που αποκήρυξαν ως «μπουρζουάδες πραξικοπηματίες» τον Φιντέλ Κάστρο και τους υποστηρικτές του. Σχετικά με τις διαφωνίες Γρίβα – Μακαρίου σε επιχειρησιακά ζητήματα, αναφέρει πως υπήρξαν με δύο ενδεικτικές περιπτώσεις: την διαφωνία Μακαρίου στο σχέδιο εκτέλεσης του Διοικητή των Βρετανικών Δυνάμεων Ξηράς Μέσης Ανατολής, Στρατηγού Κέτλευ, ο οποίος βρισκόταν στην Κύπρο, αλλά και την διαφωνία του Αρχιεπισκόπου για εκτέλεση προδοτών που φυγαδεύονταν στην Αγγλία. Ο Μακάριος, γράφει ο Taber, είχε τα κλειδιά της χρηματοδότησης του αγώνα, αλλά σε γενικές γραμμές η εκστρατεία προχώρησε όπως ήθελε ο Γρίβας.

Η Βρετανική Αντίδραση

Ως αντίδραση στις προειδοποιήσεις και τα μέτρα που έλαβε η ΕΟΚΑ σχετικά με τις δυνάμεις ασφαλείας όπου υπηρετούσαν και Έλληνες, οι Βρετανοί αρχίζουν να στρατολογούν στις τάξεις της αστυνομίας Τούρκους και εφαρμόζουν την πολιτική του «διαίρε και βασίλευε». Η αντίδραση των Βρετανών περιελάμβανε πύκνωση των μέτρων ασφαλείας, ενίσχυση δυνάμεων και διχασμό εντός του λαού με κινητοποίηση του Τουρκικού παράγοντα.

Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ ως επιτυχημένος

Ο Taber γράφει ότι ο αγώνας της ΕΟΚΑ απέδειξε την δυνατότητα επιτυχούς διεξαγωγής ανταρτοπολέμου σε ένα μικρό νησί με λίγο χώρο για ελιγμούς. Η επιτυχία του αγώνα κατά τον Taber έγκειται στην μαζική συμμετοχή του λαού σε αυτόν. Γράφει χαρακτηριστικά: «Η ΕΟΚΑ ήταν μια έκφραση της λαϊκής θέλησης και γι΄αυτό οι Βρετανοί θα μπορούσαν να παραμείνουν μόνο κηρύσσοντας τον πόλεμο σ΄ολόκληρο τον πληθυσμό. Κι επειδή αυτό δεν εξυπηρετούσε τους πολιτικούς και οικονομικούς στόχους τους, έφυγαν».

Η Βρετανική στρατηγική, θεωρεί πως φάνηκε ανεπιτυχής, καθώς δεν εξάρθρωσε την ΕΟΚΑ και οι Βρετανοί υπέστησαν κόστος σε οικονομία, ανθρώπινες ζωές και γόητρο ενώ το Κυπριακό ζήτημα παραμένει ακόμα ανοικτό. Γράφει χαρακτηριστικά ότι οι Βρετανοί δεν πέτυχαν ούτε μερική νίκη.

Στα συμπεράσματα του ο Taber αναφέρει ρητά πως «η δυνατότητα διεξαγωγής επιτυχημένου ανταρτοπολέμου σ΄ένα μικρό νησί με λίγο χώρο για ελιγμούς και χωρίς αξιόλογα καταφύγια έχει αποδειχθεί από τους Κύπριους μαχητές της ΕΟΚΑ».

*Με πληροφορίες από: Robert Taber, «Θεωρία και πρακτική του ανταρτοπολέμου – Ο πόλεμος του ψύλλου», μτφ. Σπύρος Μάνδρος, εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1976.

Διαβάστε επίσης: Ευαγόρας Παλληκαρίδης | Αντάρτης, ποιητής και μαθητής – Ο τελευταίος απαγχονισθέντας ήρωας της ΕΟΚΑ