*Ιωάννης Σιδηρόπουλος

Έχουν περάσει μόνο λίγοι μήνες από τότε που η Κροατία άρχισε να παραλαμβάνει το πρώτο από τα μαχητικά αεροσκάφη Rafale που παρήγγειλε από τη Γαλλία. 

Το γαλλικό αεροσκάφος, παρά το αναιμικό ξεκίνημα, παρουσιάζει πλέον εκπληκτικές επιδόσεις στις παγκόσμιες αμυντικές αγορές, με εκατοντάδες παραγγελίες να καταγράφονται από τον κατασκευαστή του, Dassault. Αυτή η εξέλιξη δεν διέφυγε της προσοχής του παλιού αντιπάλου της Κροατίας, της Σερβίας. 

Μετά τη διάλυση της πρώην ομοσπονδίας και τον πόλεμο της δεκαετίας του 1990 με αποκορύφωμα την επέμβαση του ΝΑΤΟ το 1999 για το Κοσσυφοπέδιο (και με γαλλική συμμετοχή), η Σερβία απέφυγε τις στενές σχέσεις με την ΕΕ, κατηγορώντας την για ευνοιοκρατία προς τους προηγούμενους περιφερειακούς αντιπάλους της που έγιναν και κράτη μέλη της Ένωσης. Αντιθέτως ενίσχυσε τους δεσμούς με τη Ρωσία, παραλαμβάνοντας επίσης όπλα από τη χώρα αυτή.

Ωστόσο, αλλαγές άρχισαν να σημειώνονται μετά την εισβολή της τελευταίας στην Ουκρανία και τις επακόλουθες κυρώσεις. Η Σερβία αντιμετώπιζε (και συνεχίζει να αντιμετωπίζει) αυξανόμενες δυσκολίες με τις εμπορικές της συμφωνίες με τη Ρωσία (αν και η ίδια δε συμμετέχει στις κυρώσεις) και την προμήθεια υλικών για την εξυπηρέτηση και την αναβάθμιση των μαχητικών αεροσκαφών MiG-29 και άλλων οπλικών συστημάτων που διαθέτει. Δεδομένων αυτών των προκλήσεων, η σύγχρονη σερβική ηγεσία εξέφρασε ενδιαφέρον για την προμήθεια του Dassault Rafale. 

Ωστόσο, παρά τις πρόσφατες φαινομενικά εγκάρδιες διμερείς συναντήσεις, η Γαλλία διστάζει να προχωρήσει σε μια τέτοια πώληση. Το επίμαχο ζήτημα του καθεστώτος του Κοσσυφοπεδίου είναι ένας κρίσιμος παράγοντας και η απροθυμία της Γαλλίας να πουλήσει πυραύλους Meteor αέρος-αέρος στη Σερβία, καθώς δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ, παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Αν και αναγνωρίζεται η σημασία αυτών των παραγόντων, αυτό το άρθρο διερευνά μια διαφορετική εξήγηση για αυτήν την προβληματική προσέγγιση: την πικρή ιστορία των προγραμμάτων αμυντικών προμηθειών μεταξύ των δύο χωρών.

Διαβάστε επίσης: 332 Μοίρα “Γεράκι” | Τα Mirage 2000 δίνουν τη σκυτάλη στα Rafale – Φωτογραφίες & VIDEO

Ιστορικό

Η μεταπολεμική Γιουγκοσλαβία (Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (ΣΟΔΓ)), υπό την σταθερή ηγεσία του Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, ήταν μια σοσιαλιστική χώρα με οικονομικό μοντέλο κομμουνιστικό αλλά και με πολλά μοναδικά στοιχεία που χαρακτήρισαν το πολιτικό και οικονομικό σύστημα της ως «Τιτοϊσμό”. Αυτή η στάση κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου ευθυγράμμισε τη Γιουγκοσλαβία με το κίνημα των Αδέσμευτων μετά τη σύγκρουση Τίτο-Στάλιν το 1948. 

Για να υποστηρίξει την ανεξάρτητη στάση της, η ΣΟΔΓ ανέπτυξε αξιόλογες δυνατότητες στην αμυντική βιομηχανία της, κατασκευάζοντας ποικίλο στρατιωτικό εξοπλισμό, με αξιοσημείωτη εξαίρεση τα αεριωθούμενα αεροσκάφη τακτικής υπεροχής.

1960s: Πρώτη μεγάλη προμήθεια της Γιουγκοσλαβικής Πολεμικής Αεροπορίας

Κατά τη δεκαετία του 1950, η Γιουγκοσλαβία καλλιέργησε στενούς δεσμούς με τις ΗΠΑ, συμμετέχοντας στο Πρόγραμμα Αμοιβαίας Αμυντικής Βοήθειας (MDAP), το οποίο παρείχε όπλα και εξοπλισμό. Ωστόσο, μετά το MDAP, η ΣΟΔΓ αναζήτησε εμπορικές οδούς για να εξοπλίσει την Πολεμική Αεροπορία της, εκπονώντας ένα σχέδιο ανάπτυξης για την περίοδο 1959-1966, με στόχο την απόκτηση περίπου 80 μαχητικών αεροσκαφών με ικανότητα επιτάχυνσης στα Mach 2. 

Παρά την κομμουνιστική ταυτότητα της χώρας, η ηγεσία της Πολεμικής Αεροπορίας της Γιουγκοσλαβίας πρόκρινε το γαλλικής κατασκευής Dassault Mirage IIIC, με σκέψεις ακόμα και για τοπική παραγωγή. Ωστόσο, λόγω του συνεχιζόμενου Απελευθερωτικού Πολέμου στην Αλγερία και της υποστήριξης της Γιουγκοσλαβίας στο Αλγερινό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (FLN), οι σχέσεις με το Παρίσι επιδεινώθηκαν, οδηγώντας στην ακύρωση της παραγγελίας των Mirage ΙΙΙ. Αυτό σήμανε την πρώτη δυσάρεστη εξέλιξη στις αμυντικές σχέσεις των δύο κρατών. 

Στρεφόμενη προς την ΕΣΣΔ, η ΣΟΔΓ διερεύνησε νέες επιλογές μαχητικών από εκεί. Μια επίσημη επίσκεψη στη Μόσχα το 1960 άνοιξε το δρόμο για μια εμπορική συμφωνία που κάλυπτε την περίοδο 1961-1966, με τη διάθεση 34 εκατομμυρίων δολαρίων για αεροπορικούς εξοπλισμούς. Η ηγεσία επέλεξε το MiG-21, εγκρίνοντας την αγορά και την απόκτηση άδειας παραγωγής του το 1961.

Διαβάστε επίσης: Σερβία | Σε συζητήσεις για την προμήθεια γαλλικών μαχητικών Rafale και τουρκικών UCAV Bayraktar TB2

25 χρόνια μετά. MiG-29 εναντίον Mirage-2000

Μετά από 25 χρόνια, η Γιουγκοσλαβία αντιμετώπισε την ανάγκη για ένα μεταβατικό, πλην όμως εξελιγμένο, μαχητικό μεταξύ του πλεόν απαρχαιωμένου MiG-21 και ενός, τότε, υπό ανάπτυξη εγχώριου αεροσκάφους επόμενης γενιάς. Το τελευταίο σχεδιαζόταν να τεθεί, όμως, σε υπηρεσία όχι νωρίτερα από τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Εξετάστηκαν επιλογές όπως τα αμερικανικά F-16 και F-20, τα γαλλικά Mirage-2000 και τα σοβιετικά MiG-29. Το MiG-21 ανήκε στη δεύτερη γενιά μαχητικών αεροσκαφών, ενώ το MiG-29 αντιπροσώπευε την τέταρτη, σηματοδοτώντας ένα τεχνολογικό άλμα προς τα εμπρός. 

Τον Δεκέμβριο του 1985, Γιουγκοσλάβοι αντιπρόσωποι αξιολόγησαν το τελευταίο στην ΕΣΣΔ με τους Σοβιετικούς να ισχυρίζονται ότι το σύστημα ραντάρ του ήταν συγκρίσιμο με αυτά των Mirage-2000 και F-16. Τον Ιούλιο του 1986, η Γιουγκοσλαβία αποφάσισε να αποκτήσει 14 αεροσκάφη MiG-29, με την επίσημη θέση να είναι ότι η επιλογή έγινε με βάση τα πλεονεκτήματα της τεχνολογικής υπεροχής και της χαμηλότερης τιμής.

Ωστόσο, η αιτία πίσω από αυτήν την απόφαση ήταν μάλλον διαφορετική. Ακόμα κι αν το MiG-29 ήταν φθηνότερο σε τιμή, το πραγματικό αεροσκάφος επιλογής της Πολεμικής Αεροπορίας της Γιουγκοσλαβίας ήταν το Mirage 2000. Το πρόβλημα ήταν ότι οι Γάλλοι πρόσφεραν στους Γιουγκοσλάβους μια υποβαθμισμένη εξαγωγική έκδοση του αεροσκάφους, το Mirage 2000E, με υποδεέστερα αεροηλεκτρονικά / ραντάρ / αισθητήρες σε σύγκριση με την κανονική διαμόρφωση. Αυτό συνέβη για δύο λόγους. πρώτον, η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία είχε ήδη παραγγείλει τη δεύτερη. 

Η Ελλάδα υπήρξε και συνεχίζει να είναι εδώ και πολλά χρόνια ένας σταθερός και πολύτιμος σύμμαχος στην περιοχή για τη Γαλλία και, παρά την τότε ύφεση, συνέχιζε να υπάρχει το πρόβλημα του ονόματος της τότε Σοσιαλιστικής Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Μακεδονίας, προκαλώντας προστριβές μεταξύ Ελλάδας και ΣΟΔΓ.

Επιπλέον, στα τέλη της δεκαετίας του ’80 η Γιουγκοσλαβία ήταν μια πολιτικά ασταθής χώρα με αμφιλεγόμενες συμμαχίες (πχ με τον Καντάφι της Λιβύης) και οι Γάλλοι ανησυχούσαν για την πιθανή χρήση του τότε υπερσύγχρονου τζετ τους στα χέρια των Γιουγκοσλάβων. Η ΣΟΔΓ δεν κατάφερε να πείσει τη Γαλλία για το αντίθετο, παρά τις απειλές μέχρι και ότι θα τους εξεδίωκε από άλλες διμερείς βιομηχανικές συνεργασίες, και η συμφωνία δεν επετεύχθη. Αυτή ήταν η δεύτερη πικρή εμπειρία μεταξύ των δύο χωρών στον τομέα των εξοπλισμών.

Διαβάστε επίσης: Γαλλία | Το πρώτο μαχητικό αεροσκάφος Rafale F4.1 φτάνει στην αρχική επιχειρησιακή ικανότητα

Τέλη δεκαετίας του ’80; το Novi Avion

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η Γιουγκοσλαβία ανέπτυσσε εκείνο το χρονικό διάστημα ένα εγχώριο υπερηχητικό μαχητικό αεροσκάφος υπεροχής, το Novi Avion (Σερβικά Κυριλλικά: Нови Aвион Αγγλικά: New Aeroplane). Ο στόχος ήταν να αντικατασταθούν όλα τα αεροσκάφη MiG-21 στις τάξεις της γιουγκοσλαβικής αεροπορίας. Το σχέδιο ήταν να ολοκληρωθεί η πρώτη δοκιμαστική πτήση κατά τη διάρκεια του 1992 και η επίσημη εισαγωγή στην υπηρεσία να επιτευχθεί στα τέλη της δεκαετίας του ’90. Η γαλλική αεροπορική βιομηχανία Dassault προσέφερε τεχνική βοήθεια στο έργο και επένδυσε σε σημαντικό βαθμό στην ανάπτυξη σχετικής τεχνολογίας (ελεγχόμενη και εγκεκριμένη από τη γαλλική κυβέρνηση). Χρηματοδότησε επίσης τη δημιουργία εγκαταστάσεων στα εργοστάσια του Γιουγκοσλάβου κατασκευαστή SOKO. 

Η ΣΟΔΓ είχε ήδη προσεγγίσει διάφορες υποψήφιες χώρες-πελάτες και είχε λάβει χειροπιαστές υποσχέσεις για παραγγελίες. Στους Γάλλους υποσχέθηκαν επίσης επιστροφές επενδύσεων. Η έκρηξη του Γιουγκοσλαβικού εμφυλίου πολέμου το 1991 σήμανε την ακύρωση του προγράμματος που ήταν πολύ κοντά στην ολοκλήρωση του πρωτοτύπου, λόγω έλλειψης πόρων. Οι Γάλλοι ήταν έξαλλοι, αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν πολλά. 

Και αυτό ήταν το τελευταίο αρνητικό μέρος των προσεγγίσεων των αμυντικών συμφωνιών Γιουγκοσλαβίας-Γαλλίας. Την επόμενη φορά που οι Γιουγκοσλάβοι / Σέρβοι θα έβλεπαν γαλλικά τζετ, θα ήταν μέσα από τα σκοπευτικά των αντιαεροπορικών πυροβολαρχιών τους, κατά τη διάρκεια της γαλλικής συμμετοχής στις ζώνες απαγόρευσης πτήσεων πάνω από τη Βοσνία στους πολέμους της δεκαετίας του ’90.

Συμπέρασμα

Αν και μη πρωταρχικής σημασίας για τις σημερινές αποφάσεις, αυτές οι εμπειρίες του παρελθόντος παραμένουν στη συλλογική μνήμη των υπευθύνων λήψης αποφάσεων στο Παρίσι. Ανώτατοι αξιωματικοί της Γαλλικής Πολεμικής Αεροπορίας και της DGA (γαλλική διεύθυνση εξοπλισμών) θυμούνται τις προκλήσεις που τίθενται από τους αποκλίνοντες στρατηγικούς προσανατολισμούς μεταξύ των δύο κρατών (ιδιαίτερα αυτές που βιώθηκαν στη δεκαετία του ’80). 

Η υπέρβαση της δυσπιστίας για τη σύναψη μιας σημαντικής συμφωνίας στο πεδίο αυτό μεταξύ αυτών των δύο ευρωπαϊκών χωρών θα μπορούσε να έχει ευρύτερες επιδράσεις όχι μόνο για το μέλλον της Σερβίας αλλά και για την ειρήνη στα Δυτικά Βαλκάνια, την επιβίωση των δημοκρατικών θεσμών στην Ανατολική Ευρώπη, ακόμη και για τις μελλοντικές αποφάσεις της ίδιας της ΕΕ στην Εξωτερική και την Αμυντική πολιτική της.

Διαβάστε επίσης: Ρυθμίζοντας το ραγδαία αναπτυσσόμενο αμυντικό τεχνολογικό οικοσύστημα της Κύπρου | Επισκόπηση των νόμων και των κανονισμών για τις διασυνοριακές συμφωνίες και την τυποποίηση

*Δικηγόρος, LL.M,  Non Resident Fellow στη Διπλωματική Ακαδημία του Πανεπιστημίου Λευκωσίας

**Οι απόψεις και/ή τα σχόλια που εκφράζονται στα άρθρα ανήκουν σε έκαστο συγγραφέα και δύναται να μην αποτελούν άποψη και/ή τοποθέτηση και/ή να υιοθετούνται ως έχουν από την εταιρεία και/ή τους διαχειριστές του ιστότοπου. Περισσότερα στους όρους χρήσης της ιστοσελίδας.