*Χρίστος Λοΐζου

Μία ενδιαφέρουσα πτυχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ είναι και η κατασκευή αυτοσχέδιου οπλισμού από τα μέλη της οργάνωσης. Ένα από τα όπλα που κατάφεραν να κατασκευάσουν οι Κύπριοι αγωνιστές είναι και αντίγραφο του γνωστού βρετανικού υποπολυβόλου Sten.

Το υποπολυβόλο Sten ΜκΙ σχεδιάστηκε το 1940 στο Royal Arms Factory του Enfield από τους Shepherd και Turin, από τα αρχικά των οποίων προέρχεται και η ονομασία του. Υιοθετήθηκε από τις ένοπλες δυνάμεις της Βρετανίας και η διάθεσή του άρχισε το 1941.

Το Sten χρησιμοποιήθηκε ευρέως κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τις συμμαχικές δυνάμεις, κυρίως τους Βρετανούς και τους Καναδούς, ενώ ενίσχυσε και αντάρτικα κινήματα στην Ευρώπη, όπως στην Ελλάδα και την Γαλλία. Καθ’ όλη την διάρκεια του 20ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε σε αρκετές ένοπλες διενέξεις και πολέμους, μεταξύ αυτών στην Ιρλανδία, τη Ροδεσία, το Βιετνάμ, τον πρώτο Αραβο-Ισραηλινό πόλεμο, ακόμα και στους πολέμους στο Ιράκ και στη Συρία.

Μεταξύ των διαφόρων παραλλαγών του υποπολυβόλου, συμπεριλαμβάνονται και η έκδοση Mark II του 1942 η οποία και αποτελεί την πιο διαδεδομένη, με μήκος 0,76 μ και βάρος 3,2 κιλά (άδειο). Στον Ελληνικό Στρατό χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλες ποσότητες τα MkII αλλά και τα ΜκΙ, ΜκΙΙΙ και MkV. Στην Κύπρο η έκδοση που χρησιμοποιήθηκε κατ΄εξοχή ήταν η MK III.

Διαβάστε επίσης: “Ο Πόλεμος του Ψύλλου” | Αξιολόγηση του ανταρτοπόλεμου της ΕΟΚΑ από τον R.Taber

*Οπλισμός της ΕΟΚΑ στο Μουσείο Αγώνος στη Λευκωσία.

Το οπλοστάσιο της ΕΟΚΑ απαρτιζόταν στο σύνολο του από οπλισμό ο οποίος έφτασε στην Κύπρο από την Ελλάδα, από όπλα των Βρετανών που έκλεψαν ή κυρίευσαν αγωνιστές της οργάνωσης μετά από επιχειρήσεις, από κυνηγετικά όπλα των κατοίκων του νησιού αλλά και από αυτοσχέδια όπλα. 

*Το Sten του ήρωα αγωνιστή της ΕΟΚΑ, Μάρκου Δράκου. Πάρθηκε από τους βρετανούς, αφότου έπεσε μαχόμενος την 18η Ιανουαρίου 1957. Εκτίθεται στο μουσείο Suffolk Regiment Museum στην Αγγλία.

Ένα χρόνο μετά το τέλος του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, το περιοδικό “ΚΑΙΡΟΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ” στο τεύχος με 78 της 8ης Απριλίου 1960, δημοσίευσε ένα εκτενές αφιέρωμα για την κατασκευή του “κυπριακού” Sten.

*“ΚΑΙΡΟΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ” τεύχος 78, 8 Απριλίου 1960.

Όπως αναφέρει το άρθρο στις σελίδες 5 και 6 του περιοδικού, η ιδέα για την κατασκευή του όπλου ήταν του αντάρτη της ΕΟΚΑ, Δώρου Ηλία από το χωριό Ψιμολόφου. Σύμφωνα με το άρθρο, όταν τον Μάρτη του 1958 η ομάδα παρέλαβε ένα Sten, ο Δώρος Ηλία με το ψευδώνυμο “Ψαράς”, αφού το επεξεργάστηκε είπε στους υπόλοιπους αντάρτες πως αυτό μπορεί να το φτιάξει. Τότε ο συναγωνιστής του Ιωάννης Μακρυγιάννης με το ψευδώνυμο “Ακρίτας” από το χωριό Πέρα, τον προκάλεσε και του είπε “Αν κάμεις εσύ Στεν εγώ να γίνω ριφούδι και να μπεμπερίσω”. Έτσι άρχισε η προσπάθεια κατασκευής του πρώτου κυπριακού Sten.

Διαβάστε επίσης: Δώρος Ηλία | Ο Αντάρτης της ΕΟΚΑ, ο Διοικητής των Κοκκινοσκουφιδων, ο αγωνιστής της Ελευθερίας – Φωτογραφίες

Αρχικά, σε μία σωλήνα ανοίχτηκαν τρεις οπές με ένα χειροτρύπανο και μία λίμα. Στη μία θα εφάρμοζε η γεμιστήρα, στην άλλη η σκανδάλη και από την τρίτη θα απορρίπτονταν οι κάλυκες. Ένα άλλο κομμάτι σωλήνα, πιο λεπτό και μήκους 5 ιντσών, τρυπήθηκε πολλές φορές με αρίδα ώστε να μπει γύρω από την κάννη και να βοηθά στον εξαερισμό της όταν υπερθερμανθεί. Ακολούθως κατασκευάστηκε η σκανδάλη, η λαβή και το κοντάκι.

Το μεγάλο πρόβλημα παρέμενε η κάννη. Σύμφωνα με την αφήγηση, μπορούσε να γίνει στον τόρνο από ειδικό μέταλλο, αλλά οι εσωτερικές ραβδώσεις της κάννης που της επιτρέπουν ευθυβολία έπρεπε να ήταν 8 ιντσών και ο τόρνος χάρασσε μόνο στροφές στις 2 ίντσες. Έτσι προστέθηκε η κάννη ενός παλιού πιστολιού 45 χιλ. 

Εκκρεμούσε λοιπόν η κατασκευή των εσωτερικών εξαρτημάτων του όπλου (το ελατήριο και οι οδηγοί του, το έμβολο και το εξάρτημα που θα βιδωθεί η κάννη), ώστε να φτιαχτούν όμοια στον τόρνο. Τα εξαρτήματα του όπλου έπρεπε να σταλούν στην πόλη όπου βρίσκονταν τα μηχανήματα για να κατασκευαστούν τα ίδια. Ο τομεάρχης όμως δεν έδωσε άδεια να σταλούν, διότι υπήρχε κίνδυνος να ανακαλυφθούν από τους Άγγλους ενώ απέκλειε και την πιθανότητα κατασκευής του Sten.

Ο αντάρτης Δώρος Ηλία δεν άφησε την απογοήτευση να τον οδηγήσει στην εγκατάλειψη της ιδέας. ‘Εφτιαξε ομοιώματα των εσωτερικών εξαρτημάτων από κερί και ξύλο ώστε να μην χρειαστεί να σταλούν τα εξαρτήματα του όπλου. Όταν όλα ήταν έτοιμα, ακολούθησε η συναρμολόγηση. Αρκετές προσπάθειες ήταν χωρίς αποτέλεσμα καθώς κάποια εξαρτήματα χρειάζονταν άλλο μέγεθος και έπρεπε να κατασκευαστούν εκ νέου. Τελικά, μια Κυριακή τον Σεπτέμβριο του 1958 οι προσπάθειες απέδωσαν καρπούς και έγινε η πρώτη επιτυχημένη δοκιμή του όπλου. Το κυπριακό Sten των 45 χιλ αντί 38 χιλ, όπως αναφέρει το άρθρο, ήταν πλέον πραγματικότητα.

Το γεγονός της κατασκευής του “Κυπριακού” Sten γιορτάστηκε από την αντάρτικη ομάδα και άρχισαν συζητήσεις για μαζική παραγωγή του όπλου. Λίγους μήνες μετά όμως ακολούθησαν οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου και ο αγώνας τερματίστηκε. Έτσι το συγκεκριμένο κυπριακό Sten της ΕΟΚΑ παρόλο που πέτυχε και δοκιμάστηκε, δεν χρησιμοποιήθηκε σε επιχειρήσεις.

Σύμφωνα και με το αφιέρωμα του περιοδικού “Χρονικό” στο τεύχος 15, το οποίο φιλοξένησε την πρωτότυπη εργασία των Γιάννη­ Ιωάννου και Ανδρέα Κάρυου, οι Κύπριοι οπλουργοί της ΕΟΚΑ αντέγραψαν με τη μέθοδο του reverse engineering περιορισμένο αριθμό Sten. Το “κυπριακό” Sten (φωτογραφία πιο κάτω) διακρίνεται έντονα δίπλα από ένα Sten Mark ΙΙ και διαφοροποιείται αισθητά, έχοντας παραδόξως σύμφωνα και με τους συντάκτες και σχεδιαστικές βελτιώσεις όντας μεγαλύτερο και βαρύτερο (περίπου 4 κιλά έναντι 3,2 του αυθεντικού). Επίσης, το όπλο είχε με πολλά σφυρηλατημένα, «πρεσαριστά» και συγκολλημένα μέρη στις ενώσεις του όπλου και στα κράματά του. Το κοντάκι του «κυπριακού» Sten έμοιαζε με τα πρώτα υποδείγματα MarkI, ενώ οι «τρύπες» στην κάννη για σκοπούς ψύξης αναβαθμίζονται (σε τρεις σειρές των πέντε,έναντι τριών του αυθεντικού).

*Φωτογραφία από: “Χρονικό” Τεύχος 15 – Ιούνιος 2018.

Η δημιουργία αυτοσχέδιου οπλισμού από τους αντάρτες της ΕΟΚΑ, δείχνει την ευρηματικότητα και την διάθεση των αγωνιστών για πιο αποτελεσματική μαχητική δράση, προσδίδοντας ένα βαθμό αυτονομίας στον εξοπλισμό της οργάνωσης. Επιπλέον, αποδεικνύει πως ο αγώνας της ΕΟΚΑ, όχι μόνο δεν αποδυναμώθηκε αποτελεσματικά από τους Βρετανούς κατά τα τελευταία του στάδια, δηλαδή στα τέλη του 1958 και τις αρχές του 1959, αλλά η ΕΟΚΑ μετά από περισσότερα από τρία χρόνια ανταρτοπολέμου, είχε εξελίξει τις μεθόδους της και συνέχιζε να ενισχύεται.

*Με πληροφορίες από: “ΚΑΙΡΟΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ” τεύχος 78, 8 Απριλίου 1960. “Χρονικό” Τεύχος 15 – Ιούνιος 2018. “Ο Οπλισμός του Ελληνικού Στρατού” Έκδοση Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού Αθήνα 2006.

Διαβάστε επίσης: 1η Απριλίου 1955 | Για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα – Ο ωραιότερος αγώνας