*Δρ. Νικόλας Ιωαννίδης

Αρκετά συχνά στον δημόσιο διάλογο χρησιμοποιείται ο όρος «διεθνές δίκαιο», χωρίς, ωστόσο το πρόσωπο που τον χρησιμοποιεί να γνωρίζει πάντοτε τι διαλαμβάνει ο συγκεκριμένος κλάδος. Εν ολίγοις, διεθνές δίκαιο είναι το σύνολο κανόνων που διέπει τις σχέσεις και τη συμπεριφορά ορισμένων υποκειμένων, κυρίως των κρατών, στη διεθνή έννομη σφαίρα. Επειδή αποτελεί κλάδο της νομικής επιστήμης, απαραίτητο για την κατανόηση και ερμηνεία του είναι να διαθέτει κανείς νομικό υπόβαθρο.

Διαβάστε επίσης: Το διεθνές δίκαιο δεν μπορεί να είναι à la carte για την Τουρκία

Επιπλέον, η γνώση του γενικού διεθνούς δικαίου είναι εκ των ων ουκ άνευ για να αντιληφθεί κανείς πώς εφαρμόζονται οι σχετικοί κανόνες σε κάθε υποτομέα του διεθνούς δικαίου, όπως θα δούμε πιο κάτω. Το συγκεκριμένο άρθρο αποτελεί συνοπτική εισαγωγή στο γνωστικό αντικείμενο του διεθνούς δικαίου, ούτως ώστε ο αναγνώστης να είναι σε θέση να κατανοήσει καλύτερα τα κατοπινά άρθρα στα οποία θα χρησιμοποιούνται οι όροι που επεξηγούνται κατωτέρω.

Ένεκα της έλλειψης κάποιου υπερεθνικού νομοθετικού σώματος, οι κανόνες του διεθνούς δικαίου προέρχονται από συγκεκριμένες πηγές, οι οποίες απαριθμούνται ενδεικτικά στο Άρθρο 38§1 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης (Χάγης). Αυτές οι πηγές είναι οι εξής: διεθνείς συμβάσεις, διεθνές έθιμο, γενικές αρχές δικαίου, δικαστικές αποφάσεις και διδασκαλία διακεκριμένων ακαδημαϊκών.  Καίτοι δεν υπάρχει τυπική ιεραρχία, γίνεται δεκτό πως οι βασικές πηγές είναι οι διεθνείς συμβάσεις και το έθιμο. Επίσης, στο διεθνές δίκαιο υπάρχουν επιπρόσθετες πράξεις από τις οποίες είναι δυνατόν να προέλθουν κανόνες, όπως οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, οι μονομερείς διακηρύξεις κρατών κ.ά.

Όσον αφορά στα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου, δηλαδή τις οντότητες που αποκτούν δικαιώματα και για τις οποίες δημιουργούνται υποχρεώσεις, θα πρέπει να λεχθεί ότι χρησιμοποιούνται και οι όροι «μετέχοντες» ή «χρήστες» του διεθνούς δικαίου. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, μοναδικό υποκείμενο του διεθνούς δικαίου ήταν το κράτος.  Προϊόντος του χρόνου, όμως, αναγνωρίστηκαν δικαιώματα και υποχρεώσεις στους διεθνείς οργανισμούς, το άτομο, εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, μη κυβερνητικούς οργανισμούς.  Σε μια ολοένα περισσότερο αλληλεξαρτώμενη διεθνή κοινότητα, όλες οι πιο πάνω οντότητες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, με αποτέλεσμα να έχουν επέλθει ρωγμές στην πάλαι ποτέ παντοδυναμία του κράτους.

Σε μια έννομη τάξη είναι σημαντικό να υπάρχουν μηχανισμοί επίλυσης διαφορών. Βεβαίως, για να υπαχθεί μια διαφορά μεταξύ κρατών σε κάποιο δικαιοδοτικό όργανο είναι απαραίτητο να έχει δοθεί εκ των προτέρων η συγκατάθεση των κρατών προς τούτο.  Αυτή η προϋπόθεση αρύεται από την κυριαρχία των κρατών και την κυρίαρχη ισότητα μεταξύ τους, η οποία συνεπάγεται πως, κατ’ αρχήν, κανένα κράτος δεν μπορεί να επιβάλει τη βούλησή του επί κάποιου άλλου (par in parem non habet imperium).

Το βασικό διεθνές δικαιοδοτικό όργανο είναι το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (Χάγης), το οποίο αποτελεί το δικαστικό όργανο του ΟΗΕ. Το Δικαστήριο εκδικάζει διαφορές μόνο μεταξύ κρατών (κατ’ αντιμωλίαν), ενώ παρέχει γνωμοδοτήσεις μόνο στα όργανα του ΟΗΕ. Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου είναι δεσμευτικές μόνο για τους διαδίκους σε κάθε υπόθεση (δεν υπάρχει δηλαδή η έννοια του νομολογιακού προηγουμένου – stare decisis). 

Διαβάστε επίσης: Κόσοβο | Κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου ο Πρόεδρος Χασίμ Θάτσι | VIDEO

Υπάρχει, επίσης, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, το οποίο εκδικάζει υποθέσεις που αφορούν μόνο άτομα και έχει δικαιοδοσία για τα εξής διεθνή εγκλήματα: γενοκτονία, επίθεση, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου. Περιπλέον, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο Θάλασσας επιλαμβάνεται διαφορών που προκύπτουν σε σχέση με την ερμηνεία και εφαρμογή της Σύμβασης ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982). Για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν εγκαθιδρυθεί περιφερειακά δικαστήρια όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αν κάποια κράτη δεν θέλουν να προσφύγουν σε μόνιμο δικαστήριο, μπορούν να συστήσουν ad hoc διαιτητικά δικαστήρια και να επιλέξουν τους διαιτητές. Δικαστικά όργανα διαθέτουν και περιφερειακοί οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση (Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης).

Τέλος, το διεθνές δίκαιο περιλαμβάνει και ειδικότερους κανόνες που εφαρμόζονται σε εξειδικευμένους υποτομείς του. Ειδικότερα πεδία του διεθνούς δικαίου συνιστούν το δίκαιο χρήσης ένοπλης βίας (ius ad bellum), το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο (ius in bello), το διεθνές ποινικό δίκαιο, το δίκαιο θάλασσας (άρθρο για το οποίο ακολουθεί σύντομα), το δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ως προελέχθη, βασικό προαπαιτούμενο για την κατανόηση, ερμηνεία και εφαρμογή των κανόνων που διέπουν τους ανωτέρω υποτομείς είναι η καλή γνώση των κανονιστικού πλαισίου του γενικού διεθνούς δικαίου (πηγές, υποκείμενα, τρόπος λειτουργίας δικαστηρίων). 

*Διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου (University of Bristol)

Διαβάστε επίσης: