Θάνος Ρομποτής*

Οι πυρκαγιές, οι οποίες για ένα ακόμη καλοκαίρι αφανίζουν την χλωρίδα και την βιοποικιλότητα της Ελλάδας, σε συνδυασμό με τις βάσιμες υποψίες περί ύπαρξης ανθρώπινου παράγοντα κατά την έναρξή τους σε πολλές των περιπτώσεων αναδεύουν το ζήτημα της χρήσης της πυρκαγιάς ως μεθόδου τρομοκρατικής δράσης.

Η πυρο-τρομοκρατία (pyro-terrorism) αφορά τη χρήση εμπρηστικών επιθέσεων για τον εκφοβισμό ή την εξουδετέρωση μιας κυβέρνησης, του αστικού πληθυσμού ή τμημάτων τους προκειμένου να επιτευχθούν πολιτικές ή κοινωνικές επιδιώξεις. 

Η πυρο-τρομοκρατία εμπεριέχει τα τέσσερα γενικώς αποδεκτά στοιχεία της τρομοκρατίας: στοχοποίηση του άμαχου πληθυσμού, πολιτικά κίνητρα, βία με ψυχολογικές επιπτώσεις και οργανωμένους δράστες. Αντίθετα, η εγκληματική πράξη του εμπρησμού περιουσίας για κέρδος ή εκδίκηση αποτελεί μόνον μια τακτική. Είναι το πολιτικό και το ψυχολογικό σκέλος που διαφοροποιεί την πυρο- τρομοκρατία από τον εμπρησμό.

Υπό αυτό το πρίσμα, ο ευρωπαϊκός νομοθέτης εντάσσει την πρόκληση πυρκαγιάς ως μορφή τρομοκρατίας υπό τα κριτήρια της υπ’ αριθμόν 2017/514 Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ε.Ε. για την προσαρμογή της νομοθεσίας των κρατών μελών προς την κατεύθυνση της καταπολέμησης της τρομοκρατίας (εφεξής η Οδηγία). 

Στην ως άνω οδηγία, περιλαμβάνεται κατάλογος, στον οποίο περιοριστικά (Προοίμιο Οδηγίας σκέψη 8) αναφέρονται αδικήματα εξαιρετικής σοβαρότητας, τα οποία τα ευρωπαϊκά κράτη οφείλουν να κατατάσσουν στις τρομοκρατικές ενέργειες (άρθρο 3 παράγραφος 1 Οδηγίας).  Τα αδικήματα αυτά περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: {…}  ζ) απελευθέρωση επικίνδυνων ουσιών ή πρόκληση πυρκαγιών, πλημμυρών ή εκρήξεων, με αποτέλεσμα την έκθεση ανθρώπινης ζωής σε κίνδυνο.

Διαβάστε επίσης: ΕΕ | 24 αεροπλάνα και 4 ελικόπτερα σε 10 κράτη-μέλη της ΕΕ για γρήγορη ανταπόκριση στις πυρκαγιές

Στοιχεία των αδικημάτων αυτών, τα οποία δεν κατονομάζονται ούτε συγκεκριμενοποιούνται, έχουν τους εξής στόχους, διαζευκτικά: α) τον σοβαρό εκφοβισμό ενός πληθυσμού, β) τον αθέμιτο εξαναγκασμό της εκάστοτε κυβέρνησης ή διεθνούς οργανισμού να πράξουν ή να παραλείψουν κάποια ενέργεια, γ) την αποσταθεροποίηση και την καταστροφή ή σοβαρή βλάβη των δομών οποιασδήποτε μορφής, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών,  μιας χώρας (άρθρο 3 παράγραφος 2 Οδηγίας). 

Επομένως ενέργειες που έχουν τους ανωτέρω στόχους αποτελούν τρομοκρατική πράξη. Παρατηρείται λοιπόν, πως η εκούσια πρόκληση πυρκαγιάς, η οποία θέτει σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή και στοχεύει διαζευκτικά σε ένα ή περισσότερα από τα κριτήρια του άρθρου 3 παράγραφος 2 της Οδηγίας θεωρείται τρομοκρατική πράξη.

 Ο εθνικός νομοθέτης ενσωμάτωσε την ως άνω Οδηγία, τροποποιώντας εν μέρει τις προβλέψεις της, με τον νόμο 4637/2019, ο οποίος με το άρθρο 3 παράγραφος 11 τροποποίησε το άρθρο 187Α του Ποινικού Κώδικα κατά το οποίο:  Όποιος τελεί κακούργημα ή οποιοδήποτε έγκλημα γενικής διακινδύνευσης ή έγκλημα κατά της δημόσιας τάξης υπό συνθήκες ή με τέτοιον τρόπο ή σε τέτοια έκταση που να προκαλεί σοβαρό κίνδυνο για τη χώρα ή για διεθνή οργανισμό και με σκοπό να εκφοβίσει σοβαρά έναν πληθυσμό ή να εξαναγκάσει παρανόμως δημόσια αρχή ή διεθνή οργανισμό να εκτελέσει οποιαδήποτε πράξη ή να απόσχει από αυτή ή να βλάψει σοβαρά ή να καταστρέψει τις θεμελιώδεις συνταγματικές, πολιτικές ή οικονομικές δομές μιας χώρας ή ενός διεθνούς οργανισμού τιμωρείται με την ποινή που προβλέπεται για το τελούμενο έγκλημα αυξημένη ως εξής: α) Αν πρόκειται για ποινή ισόβιας κάθειρξης, προβλεπόμενης διαζευκτικά με ποινή κάθειρξης τουλάχιστον δέκα ετών, επιβάλλεται κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον δώδεκα ετών. β) Αν πρόκειται για ποινή κάθειρξης τουλάχιστον δέκα ετών, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δώδεκα ετών. γ) Αν πρόκειται για ποινή κάθειρξης, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον επτά ετών. δ) Αν πρόκειται για ποινή φυλάκισης, το κατώτατο όριο επαυξάνεται κατά ένα έτος.

Διαβάστε επίσης: Η Κύπρος στέλνει πτητικά μέσα στην Ελλάδα για τη αντιμετώπιση των πυρκαγιών

Ο εμπρησμός αποτελεί κοινώς επικίνδυνο έγκλημα, που τιμωρείται από το άρθρο  264 του Ποινικού Κώδικα και το άρθρο 265 του Ποινικού Κώδικα (εφεξής ΠΚ), όταν πρόκειται για εμπρησμό σε δάση. 

Το άρθρο 264ΠΚ τιμωρεί με ποινή πλημμελήματος, δηλαδή φυλάκιση διάρκειας από δύο έως πέντε έτη, όποιον προξενεί πυρκαγιά από την οποία γεννάται κίνδυνος σε ξένα πράγματα, ενώ κακουργηματικά και με κάθειρξη έως δέκα έτη τιμωρείται ο δράστης εμπρησμού από την πράξη του οποίου προκλήθηκε κίνδυνος για τον άνθρωπο. Εάν δε, επήλθε θάνατος, επιβάλλεται ισόβια κάθειρξη. 

Με πρόσκαιρη κάθειρξη, τιμωρείται ο δράστης των πράξεων των προαναφερόμενων περιπτώσεων, εάν προκλήθηκε σημαντική βλάβη σε εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας ή εάν το αποτέλεσμα ήταν η βαριά σωματική βλάβη ατόμου.

Το άρθρο 265 Π.Κ, έπειτα από τις τροποποιήσεις που επέφερε ο νόμος 4588/2021, τιμωρεί τον δράστη πυρκαγιάς σε δάσος ή δασική έκταση, ή έκταση που κρίθηκε αναδασωτέα με την ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης έως οχτώ έτη και χρηματική ποινή. Υπό την προϋπόθεση ότι ο δράστης είχε απώτερο σκοπό την αποκόμιση παράνομου περιουσιακού οφέλους για εαυτόν ή άλλον, επιβάλλεται ποινή κάθειρξης έως δέκα έτη και χρηματική ποινή. 

Για τον εμπρηστή, η πράξη του οποίου μπορεί να προκαλέσει κίνδυνο σε άνθρωπο, επιφυλάσσει ο νόμος κάθειρξη έως δέκα έτη, ενώ αν επήλθε θάνατος η κάθειρξη ορίζεται ισόβια. Στις περιπτώσεις που από τον εμπρησμό, προκλήθηκαν σημαντικές φθορές ή βλάβες σε εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας ή αν η φωτιά επεκτάθηκε σε μεγάλη έκταση, ή επακολούθησε εκτεταμένη ρύπανση, υποβάθμιση, οικολογική ή περιβαλλοντική διατάραξη ή ακόμη και καταστροφή, ή προέκυψε βαριά σωματική βλάβη ανθρώπου, ο νόμος επιβάλλει πρόσκαιρη κάθειρξη, δηλαδή ποινή 5 έως 15 έτη. 

Διαβάστε επίσης: ΕΚΤΑΚΤΟ | Πτώση Canadair στην Κάρυστο

Συνεπακόλουθα οι κακουργηματικές μορφές τέλεσης των πράξεων των άρθρων  264 και 265 του ΠΚ εφόσον πληρούν την αντικειμενική και υποκειμενική υπόσταση του άρθρου 187Α ΠΚ αποτελούν, ατύπως και μη ρητώς από νομοτεχνική αλλά ουσιαστικά από πρακτική προσέγγιση, πυρο – τρομοκρατία.

Παρατηρείται, πως το άρθρο 265 του Ποινικού Κώδικα, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 46 νόμου 4855/2021 (ΦΕΚ Α’ 215/12.11.2021), αναβάθμισε την ποινική απαξία του αδικήματος σε κακούργημα για κάθε παραλλαγή τέλεσής του και αυτό αποτυπώνει τον βαθμό επηρεασμού του κοινού νομοθέτη από την έκταση και την καταστροφή των πυρκαγιών των τελευταίων ετών στην Ελλάδα.

Άπαντα τα ανωτέρω συνοδεύονται με την παγιωμένη αντίληψη μεγάλου μέρους των πολιτών, πως ο ρυθμός εμφάνισης των πυρκαγιών, η χειρουργική ακρίβεια και ο συντονισμός τους σε σχέση με τις υψηλές θερμοκρασίες, τους έντονους ανέμους και τα σημεία ανάφλεξης αλλά κυρίως, οι ανευρεθέντες σε πολλές περιπτώσεις εμπρηστικοί μηχανισμοί και συλληφθέντες εμπρηστές σχετίζονται κατά τρόπο που αγγίζει την βεβαιότητα με οργανωμένη δράση. 

Δράση, η οποία κατά περίπτωση στοχεύει στην αποσταθεροποίηση μίας χώρας, οδηγώντας τους υλικούς της πόρους και το ανθρώπινο δυναμικό της στα όρια τους αναγκάζοντάς το να επιχειρεί ταυτόχρονα από την μία άκρη της χώρας στην άλλη, όπως αυτές τις ημέρες το Ελληνικό Πυροσβεστικό Σώμα, το οποίο επιχειρεί ταυτόχρονα σε Κέρκυρα, Αχαΐα, Αττικής, Εύβοια και Ρόδο. Τραγική επαλήθευση των ανωτέρω αποτέλεσε ο θάνατος των δύο αξιωματικών της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, οι οποίοι σκοτώθηκαν στο Πλατανιστό Καρύστου κατά τη διάρκεια κατάσβεσης πυρκαγιάς στις 25 Ιουλίου του 2023.

Έτερη παράμετρος αυτής της μορφής τρομοκρατίας είναι η οικονομική ζημία στην χώρα μέσω της δυσφήμισής της στο εξωτερικό ως επισφαλής τουριστικός προορισμός. 

Περαιτέρω στόχευση της πυρο-τρομοκρατίας είναι η δημιουργία ανασφάλειας στον ντόπιο πληθυσμό τόσο αναφορικά με την σωματική του ακεραιότητα και την διάσωση της περιουσίας του αλλά και σχετικά με την εμπιστοσύνη του απέναντι στον κρατικό μηχανισμό, το οποίο συντηρεί με τις οικονομικές του δυνάμεις και αναμένει να τον προστατέψει από τον κίνδυνο. 

Τέλος στόχευση της πυρο – τρομοκρατίας μπορεί να αποτελέσει η πρόκληση πολιτικής κρίσης, όπως συνέβη στην Ελλάδα με τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007, για τις οποίες πολλοί υποστήριξαν ευθέως, ότι ετέθησαν, ώστε να πέσει η τότε κυβέρνηση.

Διαβάστε επίσης: ΑΠΟΨΗ | Η Τουρκία και η χρήση νομικών μέσων ως σύγχρονη μέθοδος διεξαγωγής επιχειρήσεων

Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του τότε Έλληνα Υπουργού Δημόσιας Τάξης, Βύρωνος Πολύδωρα, ο οποίος λύνοντας τη σιωπή του σε συνέντευξή του στην «Κυριακάτικη Δημοκρατία», δήλωσε απολύτως βέβαιος, ότι οι πυρκαγιές που κατέκαιαν τη χώρα το 2007, ήταν μέρος οργανωμένου σχεδίου. 

Οι υποψίες αυτές έρχονται σε συνάρτηση σε δημοσίευμα της εφημερίδας Birgϋn, όπου ο Μεσούτ Γιλμάζ μιλώντας για τα μυστικά κονδύλια της εποχής αναφέρει τα εξής: “Όλοι οι πρωθυπουργοί, όταν τελειώνει η θητεία τους και έρχεται νέος Πρωθυπουργός, τον ενημερώνουν σχετικά με το που και πως χρησιμοποιήθηκαν τα μυστικά κονδύλια. Και εγώ ενημέρωσα σχετικά τον διάδοχό μου και οι προκάτοχοί μου έπραξαν το ίδιο. Οι Ερμπακάν, Ετσεβίτ και Ντεμιρέλ ενημέρωσαν τους διαδόχους τους για τα μυστικά κονδύλια. Μόνο η Τσιλέρ δεν μοιράστηκε τις πληροφορίες για της διάθεση μυστικών κονδυλίων της περίοδο που ήταν πρωθυπουργός. Υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά όπου πέρα των μυστικών κονδυλίων όλες οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες. Και κρατικά μυστικά είναι τα σχετικά με την απόπειρα για πραξικόπημα στο Αζερμπαϊτζάν και τα αντίποινα στα δάση της Ελλάδας. Για θέματα όπως για τις δολοφονίες Κούρδων δεν υπάρχει κάτι σχετικό.”

Συμπερασματικά, τόσο από τις ευρωπαϊκές προβλέψεις, όσο και από τα εθνικά νομοθετήματα αποτυπώνεται εναργώς ο βαθμός κατά τον οποίο η πρόκληση πυρκαγιών με πρόθεση με απώτερο σκοπό το κέρδος ή με σκοπό την αποσταθεροποίηση μίας χώρας σε οικολογικό, περιβαλλοντικό, οικονομικό επίπεδο και την φθορά / βλάβη εγκαταστάσεων κοινής ωφέλειας αντιμετωπίζεται ευθέως ως πράξη τρομοκρατίας με υψηλή ποινική απαξία η οποία φθάνει έως και την ισόβια κάθειρξη. 

Οι παραπάνω διατάξεις αποτελούν το επιστέγασμα της προσπάθειας να ερμηνευθεί και να αντιμετωπιστεί νομικά το διεθνές φαινόμενο της τρομοκρατίας, όπως αυτό έλαβε μορφή μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 μεταξύ των παραλλαγών του οποίου εμφανίζεται συχνότερα αλλά και εντονότερα η πρόκληση δοκιμασίας, μέχρι ορίων, των κρατικών μηχανισμών μέσω της πύρινης λαίλαπας. 

Η πυρο – τρομοκρατία, καίτοι δεν αναγράφεται ρητά ως τέτοια, έχει αντιμετωπιστεί με βαριές ποινικές προβλέψεις σε επίπεδο καταστολής. Παραμένει στοίχημα η αντιμετώπισή της σε επίπεδο πρόληψης.

Διαβάστε επίσης: Πυρκαγιές | Οι Ένοπλες Δυνάμεις συνδράμουν στα πύρινα μέτωπα

*Δικηγόρος, Μ.Δ.Ε. Εμπορικού Δικαίου Δ.Π.Θ.

**Οι απόψεις και/ή τα σχόλια που εκφράζονται στα άρθρα ανήκουν σε έκαστο συγγραφέα και δύναται να μην αποτελούν άποψη και/ή τοποθέτηση και/ή να υιοθετούνται ως έχουν από την εταιρεία και/ή τους διαχειριστές του ιστότοπου. Περισσότερα στους όρους χρήσης της ιστοσελίδας.