23 Σεπτεμβρίου 1821 | Η άλωση της Τριπολιτσάς και η εδραίωση της Επανάστασης

Defence Redefined

Published on 23/09/2020 at 18:30

Η Τριπολιτσά κατά την περίοδο της Ελληνικής επανάστασης, αποτελούσε το σημαντικότερο διοικητικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο της Πελοποννήσου με ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, καθώς είχε τον έλεγχο των οδικών αρτηρίων προς τις άλλες μεγάλες πόλεις της Πελοποννήσου. 

Οι Έλληνες επιχείρησαν την πρώτη πολιορκία της πόλης το 1770,  απόπειρα που έληξε άδοξα και οδήγησε στη σφαγή του ελληνικού πληθυσμού.

Την πόλη περιέκλειε τείχος μήκους 3,5 χλμ., ύψους περίπου 4 μ. και πάχους 2 μ. Είχε πύργους με διπλές πολεμίστρες, και τριάντα κανόνια. Παρά την καλή οχυρωση της, η Τριπολιτσά ήταν περισσότερο ευάλωτη από τα υπόλοιπα κάστρα της Πελοποννήσου, γιατί βρισκόταν στη μέση μιας πεδιάδας, γιατί το τείχος ήταν φτιαγμένο από απλές χωρίς ενίσχυση πέτρες αλλά κυρίως επειδή δεν μπορούσε να ελπίζει σε οποιαδήποτε υποστήριξη από θαλάσσης.

Πριν από την Επανάσταση, οι κάτοικοι της πόλης ανέρχονταν σε 15.000, εκ των οποίων 7.000 Έλληνες και 1.000 Εβραίοι. Σύμφωνα με άλλη εκτίμηση, κατά το 1821 κατοικούσαν στην πόλη 13.000 Έλληνες, 7.000 Τούρκοι καθώς και 400 Εβραίοι, ενώ έτερη εκτίμηση αναφέρει πως οι μουσουλμάνοι αποτελούσαν περίπου το 1/4 του συνολικού πληθυσμού της πόλης.

Διαβάστε επίσης: Η Μάχη των Θερμοπυλών | Η ήττα, που η Ιστορία την έκανε νίκη – Διαδραστικός Χάρτης

Με την έναρξη της επανάστασης και των εχθροπραξιών, οι Έλληνες έφυγαν από την πόλη και πολλοί Τούρκοι κατέφυγαν στην Τριπολιτσά, όπως και σε άλλες οχυρωμένες πόλεις, με συνέπεια να διπλασιαστεί ο πληθυσμός της και να φτάσει στους τριάντα χιλιάδες κατοίκους τουλάχιστον. 

Τη στρατηγική σημασία της κατάληψης της Τρίπολης, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, την είχε κατανοήσει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Χάρη στην επιμονή του οι Έλληνες απέφυγαν την πολυδιάσπαση που είχε προταθεί από άλλους οπλαρχηγούς που στόχευαν στα μικρά μεσσηνιακά κάστρα και επικεντρώθηκαν σε έναν μεγάλο και κεντρικό στόχο, που θα βοηθούσε στον ουσιαστικό έλεγχο της Πελοποννήσου. Της πολιορκίας είχαν άλλωστε προηγηθεί οι νίκες του στο Βαλτέτσι (12 Μαΐου) και στα Δολιανά (18 Μαΐου).

Εντός των τειχών βρίσκονταν περισσότεροι από 30,000 άμαχοι Τούρκοι, Εβραίοι καθώς και αρκετές χιλιάδες ένοπλοι. Όταν η κατάσταση των πολιορκημένων έγινε δύσκολη από την έλλειψη τροφίμων αλλά και από τις συνεχόμενες ήττες των τουρκικών στρατευμάτων σε μάχες στο Λεβίδι, στο Βαλτέτσι, στα Δολιανά και στη Γράνα και διαφαινόταν η κατάληψή της, ορισμένοι από αυτούς άρχισαν ιδιωτικές διαπραγματεύσεις με τους Έλληνες πολιορκητές για την ασφαλή έξοδό τους από την πολιορκημένη πόλη.

Τέσσερα μεγάλα σώματα επαναστατημένων Ελλήνων σε σχηματισμό ημικύκλιου γύρω από την Τριπολιτσά, ξεκίνησαν την πολιορκία. Στα αριστερά του σχηματισμού βρισκόταν ο Κολοκοτρώνης με 2.500 άντρες, δεξιά ο Γιατράκος με 1.500, στο κέντρο με 1.000 ο Αναγνωσταράς και πίσω από το δεξιό και το κέντρο βρισκόταν ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης με 1.500 άντρες. 

Διαβάστε επίσης: Ύμνος εις την Ελευθερίαν | Από τον Διονύσιο Σολωμό στους πολιορκημένους του Μεσολογγίου και σε όλο το Έθνος

Αρχιστράτηγος ανακηρύχθηκε ο Πετρόμπεης υπό την υπέρτατη ηγεσία του Δημητρίου Υψηλάντη, αλλά ο ιθύνων νους της επιχείρησης ήταν ο Κολοκοτρώνης. Μέχρι τον Αύγουστο λάμβαναν χώρα ακροβολισμοί μεταξύ των εμπολέμων, στους οποίους υπερτερούσαν οι Έλληνες όταν είχαν ν’ αντιμετωπίσουν το πεζικό των Τούρκων. Αλλά κι όταν επετίθετο το ιππικό τους, αποσύρονταν στους πρόποδες των βουνών και πάλι προξενούσαν σοβαρές απώλειες στους Τούρκους προστατευμένοι από την μορφολογία του εδάφους.

Με αφορμή τις πληροφορίες για μεταφορά πολεμοφοδίων και ενισχύσεων στην Τριπολιτσά, ο Κολοκοτρώνης διέταξε να δημιουργηθεί μια τάφρος (γράνα) πάνω στον δρόμο που θ’ ακολουθούσαν οι Τούρκοι. 

Έτσι τις 10 Αυγούστου πάνω από 4,000 Τούρκοι, οι οποίοι συγκέντρωσαν άφθονα τρόφιμα από τα γύρω χωριά, προσβλήθηκαν κατά την επιστροφή τους στην πόλη από τους ενεδρεύοντες στην τάφρο Έλληνες. Οι Τούρκοι υπέστησαν βαριές απώλειες και όλες οι τροφές και τα ζώα έπεσαν στα χέρια των πολιορκητών. Η μάχη αυτή, της Γράνας, έφερε σε απόγνωση τους πεινασμένους ήδη Τούρκους.

Στα τέλη του Αυγούστου έφτασε από την Μασσαλία με πλοίο, ο Σκωτσέζος φιλέλληνας, Thomas Gordon (Τόμας Γκόρντον), με Έλληνες και φιλέλληνες εθελοντές, τρία πυροβόλα και εξακόσια τουφέκια. Εντούτοις, το πυροβολικό των Ελλήνων δεν μπορούσε να επιφέρει μεγάλες απώλειες στον εχθρό, παρά τις προσπάθειες των ξένων εθελοντών, μεταξύ των οποίων και ο Raybaud.

Από τα χαράματα της 23ης όλη η πόλη ήταν σε μεγάλη αναστάτωση: οι Αλβανοί ετοιμάζονταν να βγουν ενώ οι Τούρκοι συζητούσαν για νέες διαπραγματεύσεις με τους Έλληνες. Συνέπεια αυτής της αναστάτωσης ήταν να μείνει αφρουρητο το κανονιοστάσιο της πύλης της Ναυπλίας.

Διαβάστε επίσης: 4 Ιουνίου 1878 | Έναρξη της Αγγλοκρατίας στην Κύπρο

Το πρωί της ίδιας ημέρας, 50 Έλληνες ανέβηκαν στο τείχος πατώντας ο ένας στους ώμους του άλλου, άνοιξαν την πύλη και ύψωσαν την ελληνική σημαία. Οι Τούρκοι σήμαναν συναγερμό, οι Έλληνες άνοιξαν κι άλλες πύλες, κι όρμησαν όλοι μέσα στην πόλη. 

Ακολούθησε άγρια σφαγή εντός της πόλης. Επί τρεις ημέρες οι Έλληνες επαναστατημένοι διενεργουσαν λεηλασίες και βασανιστήρια κατά των κατοίκων της πόλης, Τούρκων και Εβραίων. Υπολογίζεται ότι θανατώθηκαν 2.000 Εβραίοι και 30.000 Τούρκοι. Κατά τον J. M. Wagstaff τα θύματα αριθμούσαν “ανάμεσα σε 10000 και 15000”. Κατά την Σύγχρονο Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη οι σφαγιασθέντες ανέρχονταν σε περίπου 12.000. Σύμφωνα με τον συνεκδότη της Encyclopedia Americana Thomas Gamaliel Bradford τα θύματα ήταν 8.000, ενώ κατά τον Τόμας Κέρτις τα θύματα ήταν 6.000.

Οι Τούρκοι προσπάθησαν ν’ αντισταθούν αλλά μάταια. Μερικοί κλείστηκαν στην Μεγάλη Τάπια, την ακρόπολη δηλαδή, άλλοι στο τουρκικό σχολείο και πολλοί οχυρώθηκαν στα σπίτια τους. Οι περισσότεροι σκοτώθηκαν ή «εκάησαν μέσα εις αυτά με της φαμίλιαις των παρά να παραδοθούν εις τους δούλους των». Όλοι οι Τούρκοι αρχηγοί αιχμαλωτίστηκαν, ωστόσο μεγάλος αριθμός του τουρκικού πληθυσμού σφαγιάστηκε. 

«Ήτον ημέρα καταστροφής, πυρκαϊάς, λεηλασίας και αίματος. Άνδρες, γυναίκες, παιδία, όλοι απέθνησκαν……η δε δίψα της εκδικήσεως κατεσίγαζε την φωνήν της φύσεως. Εν ταις οδοίς, εν ταις πλατείαις, παντού δεν ηκούοντο ειμή μαχαιροκτυπήματα, πυροβολισμοί, πάταγοι κατεδαφιζομένων οικιών εν μέσω φλογών, φρυάγματα οργής και γόοι θανάτου• εστρώθη το έδαφος πτωμάτων……εφαίνοντο δε οι Έλληνες ως θέλοντες να εκδικηθώσιν εν μια ημέρα αδικήματα τεσσάρων αιώνων. Οι δε εν Τριπολιτσά Εβραίοι……όλοι κατεστράφησαν». Αυτή είναι η αφήγηση της σφαγής κατά τον Τρικούπη

Στην αναφορά του, ο Κολοκοτρώνης έγραψε: «Το άλογό μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη…Το ασκέρι όπου ήτον μέσα, το ελληνικό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάντα δύο χιλιάδες… Ένας Υδραίος έσφαξε ενενήντα… Όταν εμβήκα εις την Τριπολιτσά με έδειξαν εις το παζάρι τον πλάτανο οπού εκρέμαγαν τους Έλληνας, αναστέναξα και είπα: «Άϊντε, πόσοι από το σόγι μου και από το έθνος μου εκρεμάστηκαν εκεί». Και εδιέταξα και τον έκοψαν· επαρηγορήθηκα και δια τον σκοτομόν των Τούρκων»

Στις 26 Σεπτεμβρίου, για να σταματήσουν οι λεηλασίες, ο Κολοκοτρώνης διόρισε ως αστυνόμο τον Ανδρέα Παπαδιαμαντόπουλο και του έδωσε 200 άνδρες ώστε «να περιέρχεται έσωθεν της πολιτείας εις τους δρόμους και εις τα οσπήτια και εις ταις πόρταις δια να μη ακολουθούν αταξίαι, αρπαγαί, και φερσίματα αλλόκοτα από τους ατάκτους, τους οποίους να παιδεύη αυστηρώς»

Σύμφωνα με τον Φιλήμονα «τα αποτελέσματα της αλώσεως της Τριπόλεως επήλθον μέγιστα ως προς τους Έλληνας». Η Επανάσταση εφοδιάστηκε με 11.000 όπλα, εμψυχώθηκε και απέκτησε όνομα στο εξωτερικό. Οι ισχυρότεροι πολεμιστές της Πελοποννήσου νικήθηκαν και όλη η χερσόνησος, πλην λίγων φρουρίων, περιήλθε στους Έλληνες.

Το 1836 εκδόθηκε χάλκινο μετάλλιο σε ανάμνηση της άλωσης της Τριπολιτσάς. Στη μία όψη φέρει την επιγραφή “Ο ΔΕ ΘΕΟΣ ΗΓΕΙΤΟ ΑΥΤΩΝ – ΤΡΙΠΟΛΙΣ 23 ΣΕΠΤΕΜΒ. 1821” και παριστάνει δύο αγωνιστές που υποβοηθούν μια γυναίκα με αρχαιοελληνική ενδυμασία και ασπίδα να σηκωθεί όρθια. 

Η Άλωση της Τριπολιτσάς εορτάζεται στην πόλη κάθε χρόνο την 23 Σεπτεμβρίου, με πολιτικές και θρησκευτικές τελετές παρουσία επισήμων. Σε εορτασμούς ενίοτε παρίσταται και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Διαβάστε επίσης: 1821-2020| Εθνική Επέτειος 25ης Μαρτίου – Ιστορικό Χρονολόγιο