*Ανδρέας Πογιατζή 

Όπως όλα τα ναυτικά κράτη, έτσι και η Κύπρος, είναι “αναγκασμένη” να έχει πλήρη επιχειρησιακή εικόνα και συνεχής γνώση των θαλάσσιων δραστηριοτήτων στην Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη (ΑΟΖ). 

Η επιτήρηση αυτών των ορίων, υποβοηθά την ορθότερη λήψη αποφάσεων, αφού προσφέρει έγκαιρη προειδοποίηση για επερχόμενες απειλές, παρακολούθηση της θαλάσσιας κυκλοφορίας, εντοπισμό υπόπτων σκαφών, λαθρομεταναστών και πλοίων που διεξάγουν παράνομες δραστηριότητες. 

Η επιτήρηση των θαλασσών, υποβοηθά επίσης στο συνοριακό έλεγχο, στην προστασία και ασφάλεια του θαλάσσιου περιβάλλοντος και στην αλιεία, και συνδράμει καταλυτικά σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (SAR). Πρόκειται για μια ικανότητα, επιβεβλημένη στο σύγχρονο γεωπολιτικό περιβάλλον, ένεκα και της διεθνούς τρομοκρατίας, των ασύμμετρων απειλών, της διακίνησης παράνομου οπλισμού, της διακίνησης ναρκωτικών, της πειρατείας και γενικότερα όλων των απειλητικών σεναρίων που καλείται να αντιμετωπίσει δυνητικά ένα ναυτικό κράτος. 

Ενδεικτικά ένα ιστορικό παράδειγμα για το πως τα μέσα επιτήρησης συνδράμουν στο έργο του Ναυτικού, αποτελεί αυτό της Χεζμπολάχ, η οποία, κάνοντας χρήση παράκτιων ραντάρ, προσέβαλε επιτυχώς στις 14 Ιουλίου 2006 την Ισραηλινή κορβέτα INS ΗΑΝΙΤ με κατευθυνόμενο πύραυλο (πιθανόν ο κινεζικός C-701) σε απόσταση 16 χλμ, ανοιχτά του Λιβάνου.

Διαβάστε επίσης: Συστήματα C4ISR και η Εθνική Φρουρά | Άλμα στο δικτυοκεντρικό πεδίο επιχειρήσεων

Τα πρώτα Ναυτικά Παρατηρητήρια στην Κύπρο

Για την ιστορία, η Κυπριακή Δημοκρατία, αν και δεν έχει μεγάλη ναυτική παράδοση, αντιλήφθηκε από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης της, την ανάγκη για επιτήρηση των θαλάσσιων συνόρων της. Μόλις από το 1964, η Κυπριακή Δημοκρατία, αναγνώρισε την υπαρκτή απειλή μιας τουρκικής εισβολής, εξαιτίας των διακοινοτικών συγκρούσεων που ξέσπασαν μεταξύ Δεκεμβρίου 1963 – Αυγούστου 1964.

Η νεοσύστατη τότε Εθνική Φρουρά, είχε την ανάγκη της επιτήρησης της βόρειας θαλάσσιας ζώνης, ούτως ώστε να είναι σε θέση να γνωρίζει και ακολούθως να αποτρέπει, αποστολές οπλισμού από την Τουρκία στους δημιουργηθέντες τουρκοκυπριακούς θύλακες. Υπήρχε επίσης η ανάγκη, έγκαιρης προειδοποίησης για τυχόν δραστηριότητες του τουρκικού ναυτικού, που θα παρέπεμπαν σε εισβολή / απόβαση στην Κύπρο.  

Έτσι στις 26 Ιουνίου και στις 6 Ιουλίου του 1964, η Κύπρος εξοπλίστηκε μυστικά με τέσσερις κινητούς σταθμούς ραντάρ, τύπου ΑΑ No 4 Mk 6/2 καναδικής προέλευσης, από το τότε Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό. Τα συγκεκριμένα ραντάρ ήταν τοποθετημένα εντός οχημάτων που μπορούσαν να ρυμουλκηθούν και ο εσωτερικός τους χώρος ήταν διαμορφωμένος σε μικρό θάλαμο επιχειρήσεων. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές τους, τα εν λόγω ραντάρ είχαν τη δυνατότητα παρακολούθησης στόχων επιφανείας σε αποστάσεις 50 ναυτικών μιλίων.

Παράλληλα η Εθνική Φρουρά τοποθέτησε σε ζωτικά σημεία του νησιού 4 τέσσερις Σταθμούς Έγκαιρης Προειδοποίησης (ΣΕΠ), στο Ριζοκάρπασο Καρπασίας (ΣΕΠ Α), στην Αγία Νάπα Αμμοχώστου (ΣΕΠ Β), στα Πολεμίδια Λεμεσού (ΣΕΠ Γ) και στα Λιβερά Κορμακίτη (ΣΕΠ Δ). 

Η διάταξη των Σταθμών Έγκαιρης Προειδοποίησης, της Διοίκησης Ναυτικού, μέχρι το 1974 

Όσον αφορά τον ΣΕΠ Α, αυτός διαδραμάτισε πολύ σημαντικό ρόλο στη τουρκική εισβολή το 1974 και στην παρακολούθηση των κινήσεων του τουρκικού αποβατικού στόλου στις 19 Ιουλίου, παρέχοντας πλήρη εικόνα της κατάστασης στο ΓΕΕΦ και στο ΑΕΔ στην Αθήνα για τις προθέσεις της Άγκυρας. Μετά την τουρκική εισβολή, δημιουργήθηκαν νέα ΣΕΠ, στην Πάφο και στο Λατσί. 

Το επόμενο ορόσημο για την Κυπριακή Θαλάσσια Επιτήρηση, ήρθε το 1978, όταν παραλήφθηκαν τα νέα κινητά ραντάρ της βρετανικής εταιρείας Decca τύπου Bridgemaster, τα οποία ενίσχυσαν αρχικά τα υφιστάμενα και αργότερα, με την απόσυρσή των ΑΑ No 4 Mk 6/2, τα αντικατέστησαν σε νέες τοποθεσίες, όπως η Κισσόνεργα και ο Πωμός. Τα ραντάρ Bridgemaster χρησιμοποιούσαν έγχρωμη οθόνη (pixel – based), κάτι πραγματικά καινοτόμο για την εποχή. 

Διαβάστε επίσης: Χαρτογράφηση Δυνάμεων Κατοχής | Η επιθετική διάταξη, τα μέσα και οι τουρκικές αξιώσεις – ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ και φωτογραφίες

Η θαλάσσια επιτήρηση της Κύπρου στη σύγχρονη εποχή

Η ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού πλούτου στις κυπριακές θάλασσες, η εγκατάσταση ισχυρών τουρκικών δυνάμεων στα κατεχόμενα εδάφη της Δημοκρατίας, αλλά και η συνεχής τουρκική αεροναυτική παρουσία στην κυπριακή ΑΟΖ και FIR, ανάγκασαν την Κύπρο να αναβαθμίσει κατακόρυφα τις δυνατότητες της, στην θαλάσσια επιτήρηση. 

Για να φέρει εις πέρας αυτή την αποστολή, η Διοίκηση Ναυτικού, την ανέθεσε το 2001 στην νεοσύστατη Διοίκηση Παράκτιας Επιτήρησης (ΔΠΕ), αποστολή της οποίας είναι η εκτέλεση έρευνας, εντοπισμού, αναγνώρισης και παρακολούθησης. Στην Υπηρεσία της ΔΠΕ, εντάχθηκαν και τα Ναυτικά Παρατηρητήρια (ΝΠ) Πωμού, Λάρας, Κάβο Άσπρο, Κρεμνίου και Αγίας Νάπας.

Τα Ναυτικά Παρατηρητήρια της Εθνικής Φρουράς σύμφωνα με ανοικτές πηγές, είναι εξοπλισμένα με προηγμένο ραντάρ Παράκτιας Υποστήριξης (ACSR) 3ης γενιάς, τύπου ELTA EL/M 2226 της Israeli Aerospace Industries. 

Το ραντάρ παράκτιας υποστήριξης (ACSR), ELTA EL/M 2226 με τον σταθμό ελέγχου

Πρόκειται για ένα τελευταίας τεχνολογίας ραντάρ, βελτιστοποιημένο για την ανίχνευση όλων των τύπων στόχων επιφάνειας ακόμη και κάτω από εξαιρετικά αντίξοες καιρικές συνθήκες. 

Το ψηφιακό ραντάρ στερεάς κατάστασης (solid-state) επιτρέπει την κλίση της κεραίας προς τα πάνω, κάτι που εγγυάται υψηλότερες δυνατότητες σάρωσης και υψηλή ποιότητα μετάδοσης σημάτων στον δέκτη.

©️ IAI

Το ραντάρ διαθέτει συνεχή, αυτόματη ανίχνευση και παρακολούθηση στόχων, παρέχοντας αξιόπιστη απεικόνιση της τακτικής κατάστασης. Η λειτουργία του είναι πολύ απλή και έχει πολύ χαμηλό φόρτο εργασίας για τον χειριστή. Το εν λόγω σύστημα επιτήρησης ακτών και VTS (Vessel Traffic Services) μπορεί να παρέχεται είτε σε σταθερές είτε σε κινητές διαμορφώσεις.

Τεχνικά χαρακτηριστικά: 

• Απόδοση: Γραμμική συχνότητα στη μπάντα Χ (X-band) με διαμορφωμένο συνεχές κύμα (FMCW)
• Ακτινοβολία ισχύος: 5W ή 50W (εργοστασιακή διαμόρφωση)
• Κατανάλωση: 4 kVA (kilo-volt-ampere)
• Πλάτος δέσμης αζιμουθίου: < 1,5°
• Πλάτος δέσμης ανύψωσης: < 2,6°
• Εύρος ανίχνευσης (SS 3): 
• Για μέγεθος λαστιχένιας βάρκας: >20 χλμ – Για μέγεθος περιπολικού σκάφους: >60 χλμ – Για μέγεθος πλοίου: Μέχρι τον ορίζοντα (αναλόγως του σημείου τοποθέτησης)

Έχει τη δυνατότητα να λειτουργεί 365 ημέρες τον χρόνο, 24 ώρες ημερησίως και να παρακολουθεί και να ανιχνεύει ταυτόχρονα περισσότερους από 200 στόχους επιφανείας.

Το ELTA EL/M 2226, είναι ιδανικό σύστημα για την πρόληψη της διακίνησης ναρκωτικών και της λαθρομετανάστευσης, ενώ διαθέτει και πολιτικές εφαρμογές με τον έλεγχο της θαλάσσιας κυκλοφορίας ως κύριο ραντάρ VTS (Vessel Traffic Service).

Παρέχει χάρτη φόντου σε έγχρωμη οθόνη και γραφική διεπαφή MS Windows. Το σύστημα είναι δικτυοκεντρικό και επιτρέπει τον απλό έλεγχο δικτύου πολλών ραντάρ μέσω ενός απομακρυσμένου Κέντρου Διοίκησης και Ελέγχου (C2).

Στιγμιότυπο από την επίσκεψη του τέως Α/ΓΕΕΦ, Αντγου Ηλία Λεοντάρη σε Ναυτικό Παρατηρητήριο. Στο βάθος διακρίνεται το ραντάρ Παράκτιας Υποστήριξης (ACSR), ELTA EL/M 2226 ©Εθνική Φρουρά

Τα 5 ΝΠ, σύμφωνα και με άρθρο του Δρ. Πέτρου Σαββίδη στο Περιοδικό Εθνική Φρουρά και Ιστορία με τίτλος “ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΕΠΙΤΗΡΗΣΗΣ. ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΜΑΤΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ” είναι επίσης εξοπλισμένα με κινητό σύστημα Electronic Support Measures (ESM) της Elisra (θυγατρική της ELBIT) το οποίο έχει τη δυνατότητα παθητικής παρακολούθησης και καταγραφής των ενεργών εκπομπών ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από διάφορα συστήματα στόχων επιφανείας, με εμβέλεια τα 72 ναυτικά μίλια. 

ESM της Elisra ©️ Δρ. Πέτρος Σαββίδης “ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΕΠΙΤΗΡΗΣΗΣ. ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΜΑΤΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ” – Εθνική Φρουρά και Ιστορία

Οι πληροφορίες που συλλέγονται και αναδιανέμονται από το σύστημα ηλεκτρονικής υποστήριξης (ESM), παρέχουν πληροφορίες επίγνωσης της κατάστασης που μπορεί να κυμαίνονται από τον εντοπισμό ξένων σημάτων έως τον εντοπισμό εχθρικών και φιλικών δυνάμεων (Friend-or-Foe) έως τοποθεσίες, σχηματισμούς, τακτικές κ.ο.κ. 

Διαβάστε επίσης: Elbit Systems | Το ναυτικό σύστημα αντιμέτρων Ηλεκτρονικού Πολέμου DESEAVER για τα πλοία των IDF

Διαθέτει επίσης τη δυνατότητα να αποθηκεύει στη μνήμη του, κάθε ίχνος ραντάρ που ανιχνεύει ενώ διαθέτει υψηλό βαθμό επιβιωσιμότητας αφού δεν εκπέμπει ηλεκτρομαγνητική ενέργεια (παθητικού τύπου) και έτσι δεν μπορεί να ανιχνευθεί από εχθρικά ραντάρ. 

Εμβέλεια εντοπισμού στόχων του Κινητού Σύστηματος Electronic Support Measures (ESM) της Elisra από το Ναυτικό Παρατηρητήριο Πωμού  

Τα Ναυτικά Παρατηρητήρια της Διοίκησης Ναυτικού σε συνδυασμό με το ηλεκτρο-οπτικό σύστημα παράκτιας επιτήρησης του Κέντρου Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης (ΚΣΕΔ) συμπληρώνουν την σύνθεση της επιχειρησιακής ναυτικής εικόνας. Ειδικότερα το ΚΣΕΔ διαθέτει:

• Συστήματα θερμικών καμερών μακράς εμβέλειας και καμερών ημέρας/νύχτας σε επιλεγμένα σημεία της Κύπρου
• Κινητές μονάδες επιτήρησης επί οχημάτων 4×4 
• Όχημα το οποίο περιλαμβάνει ως επιπρόσθετο εξοπλισμό και σύστημα Ραντάρ 
• 2 Μη Επανδρωμένα Αεροχήματα με Η/Ο σύνολο ημέρας και νύκτας

Η εικόνα, που λαμβάνεται σε πραγματικό χρόνο, μεταφέρεται μέσω τηλεπικοινωνιακών κυκλωμάτων, στα Κέντρα Ελέγχου στο ΚΣΕΔ και το Συντονιστικό Κέντρο «ΖΗΝΩΝ» και σε άλλες κρατικές υπηρεσίες.

Διαβάστε επίσης: ΚΣΕΔ | Δημιουργία εκπαιδευτικού κέντρου Έρευνας και Διάσωσης και εναλλακτικό κέντρο επιχειρήσεων

Οι υποσχέσεις που έμειναν στο συρτάρι

Οι αποφασιστικές κινήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας, για οριοθέτηση ΑΟΖ με τα γειτονικά κράτη, την περασμένη δεκαετία, έχει προκαλέσει εκνευρισμό στην Άγκυρα, η οποία έχει αυξήσει τις ναυτικές της δραστηριότητες στη περιοχή. Πέραν της θαλάσσιας επιτήρησης ωστόσο, η Κυπριακή Δημοκρατία, όπως έχουμε επισημάνει αρκετές φορές, θα πρέπει να προχωρήσει στη λήψη μέτρων για αποτελεσματικό έλεγχο του θαλάσσιου χώρου της Κυπριακής Δημοκρατίας. 

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την αγορά σύγχρονων πλωτών και εναέριων μέσων, εξοπλισμένων με προηγμένα συστήματα μάχης και μεγάλο επιχειρησιακό εύρος. Η Κύπρος, θα μπορούσε να αποκτήσει ένα μικρό, αλλά πραγματικό, πολεμικό στόλο αποτελούμενο από εξοπλισμένα Περιπολικά Ανοικτής Θαλάσσης ή και άλλου τύπου σκάφη (π.χ πυραυλακάτους), με παράλληλη αναβάθμιση της Ναυτικής Βάσης, Ευάγγελος Φλωράκης, ούτως ώστε να ελλιμενίζονται περισσότερα και μεγαλύτερα πλοία. 

Η πολιτική ηγεσία διαχρονικά έχει παραγκωνίσει τον εξοπλισμό και την αναβάθμιση του Ναυτικού και παρά τις υποσχέσεις, είτε για την αγορά περισσότερων ΠΑΘ τύπου Sa’ar 62 (ή άλλου τύπου) είτε για την επέκταση της Ναυτικής Βάσης, από το 2017, δεν έχει επιτευχθεί καμία αξιόλογη πρόοδος σε αυτά τα ζητήματα. 

Στα θετικά, συγκαταλέγεται ωστόσο η προμήθεια των νέων αντιπλοικών πυραύλων Κ/Β Exocet MM40 Block 3c, μέγιστου βεληνεκούς 200 χλμ.

Στιγμιότυπο από την συνέντευξη με τον πρώην Διοικητή Ναυτικού Πλοίαρχο ΠΝ κ. Δημήτρη Μασούρα

Αξίζει να σημειωθεί, ότι η DEFENCE ReDEFiNED, είχε μια εκτενή ενημέρωση για την Διοίκηση Ναυτικού της Εθνικής Φρουράς, που περιλάμβανε και τα Ναυτικά Παρατηρητήρια, στα πλαίσια του αφιερώματος μας (δείτε σχετικό βίντεο στο τέλος του άρθρου) για την συμπλήρωση των 10 ετών από την έκρηξη στο Μαρί.

Διαβάστε επίσης: ΑΠΟΨΗ | Το “μοναχικό” ΠΑΘ “Ιωαννίδης”και τα αντίμετρα που μπορούν να αυξήσουν την επιβιωσημότητα του