Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου αποτελεί απόδειξη της δημοκρατικής παράδοσης που επιβίωσε στον Ελληνισμό ακόμα και εν μέσω Οθωμανοκρατίας. Οι ελληνικές κοινότητες, τα συντάγματα των εθνοσυνελεύσεων και η Χάρτα το Ρήγα αποτελούν τα πιο ενδεικτικά παραδείγματα της δημοκρατικής παράδοσης που επιβίωσε στον συλλογικό τρόπο ζωής των Ελλήνων, από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο μέχρι και την νεωτερικότητα. 

Η δημοκρατική αυτή παράδοση στον Ελληνισμό, δεν έγινε κατανοητή από την Δύση η οποία προσπαθούσε μέσω του διαφωτισμού να εξέλθει από την φεουδαρχία και την απόλυτη δεσποτεία και προσπαθούσε να επιβάλει το ίδιο πολιτικό παράδειγμα και στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος. Το θέμα αναλύσει ενδελεχώς ο Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και πρώην πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, Γεώργιος Κοντογιώργης, στο πολύτομο έργο του “Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα” καθώς και στο βιβλίο του «Ελληνισμός και ελλαδικό κράτος. Δύο αιώνες αντιμαχίας, 1821-2021» από τις Εκδόσεις Ποιότητα .

Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 αποδεικνύει πως οι Έλληνες αν και δεν υπόδουλοι για αρκετούς αιώνες, κουβαλούσαν τις αρχές και τις ιδέες της δημοκρατίας, κάτι που τους έφερε σε ρήξη αρκετά νωρίς με τους Δυτικούς που επιδίωξαν να ελέγξουν το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος. Οκτώ χρόνια μετά την ενηλικίωση του Όθωνα, η Ελλάδα είχε περιέλθει σε δεινή οικονομική θέση, στα πρόθυρα πτώχευσης, λόγω αδυναμίας αποπληρωμής του δανείου 60 εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων που είχε λάβει το 1833 με την εγγύηση των τριών προστάτιδων δυνάμεων. 

Ο βασιλιάς Όθωνας είχε υποχρεωθεί σε σκληρή οικονομική πολιτική, με απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων και ευρείες περικοπές μισθών. Το 1840, ο Μακρυγιάννης ίδρυσε μια -κατά τον Όθωνα- παράνομη οργάνωση, με σκοπό την επιβολή συντάγματος. Στην οργάνωση σύντομα μυήθηκαν οπλαρχηγοί και αγωνιστές του ’21, οι οποίοι είχαν παραγκωνισθεί από τους Βαυαρούς. 

Στη συνέχεια ο Μακρυγιάννης έστρεψε την προσοχή του στους πολιτικούς και κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια, έτσι ώστε να μυήσει έμπιστα άτομα. Για να επιτύχει όμως το κίνημα χρειαζόταν και η συνεργασία του στρατού. Για τον λόγο αυτό μύησαν τον συνταγματάρχη Δημήτριο Καλλέργη. Λίγο πριν το ξέσπασμα του κινήματος σχηματίστηκε τριμελής επιτροπή από τους Ανδρέα Μεταξά, Μακρυγιάννη και Δημήτριο Καλλέργη. Ο καθένας αντιπροσώπευε και ένα διαφορετικό κοινωνικό σύνολο: ο Μεταξάς τον πολιτικό κόσμο, ο Μακρυγιάννης την λαϊκή τάξη και ο Καλλέργης τον στρατιωτικό κόσμο.

Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843

Το κίνημα είχε αποφασίσει ότι θα άρχιζε την δράση του από τους στρατώνες, έτσι ώστε να ακινητοποιηθούν άμεσα τα στελέχη του Βασιλιά. Έτσι, τη νύχτα της 2ης προς 3ης Σεπτεμβρίου πολλά σημαίνοντα στελέχη του κινήματος κατευθύνθηκαν προς το σπίτι του Μακρυγιάννη για να δώσουν το τελικό σύνθημα. Η χωροφυλακή παρατήρησε τις ύποπτες κινήσεις γύρω από την οικία του και την περικύκλωσαν. Ο Καλλέργης, συνειδητοποιώντας την κρισιμότητα της κατάστασης, κατέφθασε στους στρατώνες και ξεσήκωσε τους αξιωματικούς με το σύνθημα “Ζήτω το Σύνταγμα”. 

Αμέσως διέταξε έναν λόχο να διαλύσει την πολιορκία του οίκου του Μακρυγιάννη και άλλο ένα να ανοίξει τις φυλακές του Μεντρεσέ, ενώ αυτός παράλληλα κατευθυνόταν με 2.000 στρατιώτες στα ανάκτορα. Επιπλέον είχε στείλει στρατιωτικά αποσπάσματα να καταλάβουν το νομισματοκοπείο, την Εθνική Τράπεζα, το Δημόσιο Ταμείο και τα διάφορα υπουργεία.

Η άφιξη του στρατού με ζητωκραυγές και συνθήματα συντέλεσε, ώστε να σπεύσουν προς τα ανάκτορα και οι κάτοικοι της Αθήνας και να ενωθούν με τον στρατό. Ο Όθωνας, φοβούμενος για τα χειρότερα, έστειλε τον Στάινστορφ, τον διαγγελέα του, στο Σχινά για να φέρει τα πυροβόλα. Ο τελευταίος όμως προτίμησε να συνταχθεί με τους επαναστάτες.

Στις 3 τα ξημερώματα προσήλθαν και οι πολιτικοί αποστάτες και μέλη του Συμβουλίου της Επικρατείας.   Το συμβούλιο αναγνώρισε το κίνημα, καθόρισε τη σύγκληση Εθνοσυνέλευσης και διόρισε επιτροπή υπό τους Γεώργιο Κουντουριώτη, Λ. Μαυρομιχάλη, Γ. Λινιάνα, Γ. Ψύλλα, Ανδρέα Λόντο και Κ. Προβελέγγιο, η οποία θα παρουσίαζε τις αποφάσεις του στο Βασιλιά. 

Η επόμενη μέρα

Ο λαός και ο στρατός διαλύθηκαν στις 3 το μεσημέρι, αφού πληροφορήθηκαν ότι όλα τα αιτήματα έγιναν αποδεκτά. Τέλος, με βασιλικά διατάγματα η 3η Σεπτεμβρίου ανακηρυσσόταν σε μέρα εθνικής γιορτής, ενώ ο Δημήτριος Καλλέργης παρασημοφορούνταν, ως αρχηγός του επαναστατικού κινήματος.

Τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο έγιναν οι εκλογές του 1843 και οι εκλεγμένοι πληρεξούσιοι συγκρότησαν την συνταγματική Εθνική Συνέλευση που είχαν απαιτήσει όσοι έλαβαν μέρος στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και συνέταξαν Σύνταγμα, το οποίο υπέγραψε ο Όθωνας. Από τότε η πλατεία των Ανακτόρων μετονομάστηκε σε Πλατεία Συντάγματος.

Διαβάστε επίσης: 23 Σεπτεμβρίου 1821 | Η άλωση της Τριπολιτσάς και η εδραίωση της Επανάστασης