Μάριος Καναρίνης*

Από το 2002 βρίσκεται στην εξουσία της Τουρκίας το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης – ΑΚΡ, ιδρυτής και πρώτος αρχηγός του οποίου είναι ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Το Μάρτιο του 2003 έγινε ο 57ος πρωθυπουργός της Τουρκίας και επανεξελέγη το 2007. Το 2011 το ΑΚΡ κέρδισε ξανά τις εκλογές. Από τον Αύγουστο του 2014, αποτελεί τον πρώτο πρόεδρο στην ιστορία της χώρας που έχει εκλεγεί από το λαό γεγονός που προσέδωσε στον ίδιο και μια περαιτέρω αποδοχή και νομιμοποίηση.

Από την αρχή που το ΑΚΡ έλαβε τη σκυτάλη της διακυβέρνησης, ιδεολογικές αντιθέσεις με αντίπαλα ιδεολογικά ρεύματα υπήρχαν και υπάρχουν. Ο Ερντογάν και το ΑΚΡ στόχευαν στην απαγκίστρωση του τουρκικού κράτους από το ιδεολογικό ρεύμα του κεμαλισμού. Επιθυμούσαν την εν συνόλω απαλλαγή από το κοσμικό κράτος που επηρεαζόταν από τις φθίνουσες γι’ αυτούς δυτικές αξίες, με τις οποίες ο κεμαλισμός ήταν εμποτισμένος με όραμα την επικράτηση του πολιτικού ισλάμ. 

Διαβάστε επίσης: Κιλιτσντάρογλου | Ο Ερντογάν έπρεπε να ενεργήσει με μυστικότητα στο Βόρειο Ιράκ όπως ο Ετζεβίτ στην Κύπρο

Όπως καταγράφει ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης, ο τούρκος πρόεδρος κατάφερε να ‘απελευθερώσει’ τον ισλαμικό τρόπο ζωής χρησιμοποιώντας το θεσμικό οικοδόμημα της Δύσης. Βασίστηκε λοιπόν στην προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου εμβολιάζοντας αυτή την αλλαγή με ένα μείγμα νεοοθωμανισμού, λαϊκισμού, εθνικισμού και παράδοσης ούτως ώστε να δημιουργήσει τη Νέα Τουρκία. Ο Ερντογάν και το ΑΚΡ φαίνεται να πέτυχαν την επαναφορά στην επιφάνεια κοινωνικών μαζών που το κοσμικό κράτος είχε περιθωριοποιήσει. Βελτίωσαν τις οικονομικές συνθήκες μεγάλης μερίδας του πληθυσμού. Βέβαια οι ανισότητες παραμένουν αλλά αυτή η μεγάλη μερίδα του λαού ήταν που διατήρησε το ΑΚΡ ψηλά. 

H πορεία του Ερντογάν στην πολιτική σκηνή της Τουρκίας δεν ήταν ομαλή. Από αρχής του το ΑΚΡ αποφεύγοντας να ανοίξει μέτωπο με τους κοσμικούς, προσέγγισε το κίνημα Γκιουλέν, ένα ανεκτικό και μετριοπαθή ισλαμικό κίνημα, καλά δικτυωμένο στους μηχανισμούς εξουσίας. Μετά τις βουλευτικές του 2011 θα επέλθει η ρήξη μεταξύ τους με τον Ερντογάν να επιβάλλει τους όρους του. Αιτία φαίνεται να αποτελούσε η απόρριψη από πλευράς Ερντογάν του αιτήματος του Γκιουλέν για συμπερίληψη στα ψηφοδέλτια 100 δικών του προσωπικοτήτων. Αποκορύφωμα της σύγκρουσης αποτελεί το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 για το οποίο η κυβέρνηση Ερντογάν παρουσιάζει ως κύριο υποκινητή τον Γκιουλέν.  Έκτοτε, συντελείται ένα ανελέητο κυνηγητό των οπαδών του Γκιουλέν στο εσωτερικό, σε οργανισμούς, θεσμικά όργανα ακόμα και στο στρατό, αλλά και στο εξωτερικό όπου διέφυγαν πολλοί γκιουλενιστές. Οι τουρκικές αρχές κατηγορούν ξένα κράτη για στήριξη σε γκιουλενικά στοιχεία. 

Διαβάστε επίσης: Τουρκία | Σύλληψη 82 μελών του στρατιωτικού προσωπικού για φερόμενους δεσμούς με το δίκτυο Γκιουλέν

Ένα ζήτημα που ακόμα επιφέρει πλήγματα και ταλαιπωρεί την Τουρκία είναι το Κουρδικό. Οι θέσεις του Ερντογάν παρουσιάζονται διαχρονικά μεταβαλλόμενες στο συγκεκριμένο θέμα. Χαρακτηριστικό το γεγονός ότι με ευθύνη της τουρκικής πλευράς κατέρρευσε η προσπάθεια ειρήνευσης με τους Κούρδους το 2015, έτσι η διαμάχη συνεχίζεται με εκατέρωθεν απώλειες. Αυτό όμως που χρήζει αναφοράς ήταν το πρόσφατο φιάσκο με τους 13 νεκρούς τούρκους που κρατούνταν όμηροι από αντάρτες του ΡΚΚ στο όρος Γκαρά του Β.Ιράκ και σκοτώθηκαν μετά από τουρκική επιχείρηση προς διάσωσή τους. Το ΡΚΚ παρουσιάζει ως αιτία την αεροπορική επιδρομή των τούρκων. Χαρακτηρίζεται ως φιάσκο αφού η πλευρά Ερντογάν δια στόματος του αρχηγού των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων Χουλουσί Ακάρ κάνει λόγο για επιτυχία της επιχείρησης διάσωσης. Αντίθετα, η αντιπολίτευση πνέει τα μένεα κατά της κυβέρνησης μιλώντας για αποτυχημένη στρατιωτική επιχείρηση που στοίχισε τη ζωή των δεκατριών τούρκων ενώ δεν διαπραγματεύτηκε την απελευθέρωσή τους. 

Η κυβέρνηση του ΑΚΡ φαίνεται να δέχεται πυρά και για την οικονομική κατάσταση της χώρας. Παρά το γεγονός ότι για το 2020 ο δείκτης ανάπτυξης έφτασε στο +1.8%, η κατάρρευση της τουρκικής λίρας τα τελευταία 2 χρόνια μόλις ανακόπηκε, ενώ οι αυξημένες εισαγωγές επέφεραν υψηλό πληθωρισμό και τα ποσοστά ανεργίας -κυρίως στους νέους χωρίς προϋπηρεσία- είναι δραματικά. Όπως αναφέρει σε ρεπορτάζ της η Deutsche Welle, «η ανάκαμψη στην αγορά συναλλάγματος δεν αντανακλάται στα χαμηλά στρώματα. Ο πληθωρισμός συνεχίζει με ανοδική πορεία και έχει φτάσει στο 14,97%, την υψηλότερη τιμή από τον Αύγουστο του 2019.»

Διαβάστε επίσης: Η Αγκυρα ανακοίνωσε ότι αντάρτες του PKK εκτέλεσαν 13 Τούρκους

Τα ζητήματα που απασχολούν τον Ερντογάν σαφώς και δεν είναι μόνο αυτά. Ο Φετουλάχ Γκιουλέν και οι οπαδοί του αποτελούν ‘πονοκέφαλο’ για τον τούρκο πρόεδρο. Ένα πονοκέφαλο που τον ταλαιπωρεί για χρόνια ως ένας μόνιμος εχθρός στα εσωτερικά του κράτους αλλά και εκτός αυτού. Να μη ξεχνάμε τη σύλληψη και καταδίκη μεγάλου μέρους του στρατιωτικού προσωπικού της χώρας ως συμμετέχοντες στο πραξικόπημα του 2016 που οδήγησε στη στέρηση έμψυχου δυναμικού από σώματα του στρατού. Ο πόλεμος από πλευράς Γκιουλέν συνεχίζεται. Προβαίνει συχνά σε δηλώσεις σε διεθνή μέσα κατά του Ερντογάν. Πρόσφατα τον κατέκρινε για την παρέμβασή του στη Λιβύη και για τις προθέσεις του να ηγηθεί του μουσουλμανικού κόσμου. Επιπρόσθετα, η αδελφότητα Γκιουλέν κατηγορήθηκε προ ημερών από το ΑΚΡ για δυσφημιστική καμπάνια εναντίον του, λόγω μιας πινακίδας στην Times Square της Νέας Υόρκης που έγραφε «Stop Erdogan». Είναι προφανές ότι οι δράσεις του Γκιουλέν πλήττουν την εικόνα του Ερντογάν διεθνώς.

Σίγουρα η απώλεια των δεκατριών τούρκων στο Β. Ιράκ αναθέρμανε στην Τουρκία το αντικουρδικό αίσθημα. Αναμένεται κατά την άποψη του γράφοντα, με την πρώτη αφορμή, ένα καίριο πλήγμα στο ΡΚΚ από τον Ερντογάν για να αναστηλώσει κομμάτι από την πληγείσα του εικόνα και για να κοπάσει ίσως μερικά από τα πυρά της αντιπολίτευσης. Αυτό που πρέπει να παρακολουθούμε και περιβάλλεται από αρκετό ενδιαφέρον είναι η συζήτηση που προέκυψε σε δημόσια σφαίρα με την πλευρά των ΗΠΑ και προκάλεσε την αντίδραση του Τούρκου προέδρου. Δήλωσε ότι οι σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ Αμερικανοί πρέπει να τους υποστηρίζουν γενικώς και όχι να θεωρούν τους Κούρδους ως τρομοκράτες μόνο στη διαμάχη τους με τους Τούρκους ενώ από την άλλη να στηρίζουν την κουρδική πολιτοφυλακή στη Συρία κατά του καθεστώτος του Άσσαντ.

Στην Τουρκία το κλίμα για το ΑΚΡ και τον Ερντογάν δεν είναι ιδανικό. Οι πρόσφατες διαδηλώσεις των φοιτητών μετά την τοποθέτηση του Μελίχ Μπουλού στην πρυτανεία του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου, φανέρωσαν την έντονη δυσαρέσκειά τους στον αυταρχισμό του τούρκου ηγέτη και την εναντίωση τους στην υπερβάλλουσα θρησκοληψία της κυβέρνησης. Εν συναρτήσει με το γεγονός ότι το 2023, στις επόμενες τουρκικές εκλογές, θα έχουν δικαίωμα ψήφου 5 εκατομμύρια νέοι τότε ο Ερντογάν ίσως να μην έχει εύκολο έργο. Αυτό δείχνουν και οι δημοσκοπήσεις που διεξήχθησαν τον Ιανουάριο. Το ΑΚΡ από το 42% που συνέλεξε στις προηγούμενες εκλογές, διολίσθησε στο 34,8% ενώ το συμμαχικό του ΜΗΡ του Ντεβλέτ Μπαχτσελί φαίνεται να λαμβάνει 9%, τη στιγμή που τα αντίπαλα κόμματα της Εθνικής Συμμαχίας λαμβάνουν μαζί 40,3% αυξάνοντας τα ποσοστά τους από την προηγούμενη αναμέτρηση. Συνεπεία αυτού, σύμφωνα με δημοσιεύματα του Τύπου, ο Ερντογάν ετοιμάζεται να προβεί σε αλλαγές στους κανόνες για τα πολιτικά κόμματα όπου μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται και η μείωση του εκλογικού ορίου από 10% στο 7% για εξασφάλιση της εκλογής του εθνικιστικού ΜΗΡ. 

Πιστεύω ότι ο Ερντογάν θα κάνει το παν για να παραμείνει στην εξουσία και μετά το 2023 μέχρις ότου είναι δυνατό. Έχει έντονες προσωπικές φιλοδοξίες να μείνει στην ιστορία ως ο μεγαλύτερος τούρκος ηγέτης και μεγαλεπήβολα πλάνα (πυρηνικό πρόγραμμα, αποστολή στο φεγγάρι 2023) που θέλει να τα καρπωθεί. Ο χρόνος θα το επαληθεύσει.

*Πολιτικός Επιστήμονας

Διαβάστε επίσης: