Αλέξανδρος Δρίβας*

Η σχέση ΗΠΑ-Κύπρου και το τριμερές σχήμα 3+1

Η Ανατολική Μεσόγειος επανεμφανίστηκε γρήγορα ως μια κρίσιμη υπο-περιοχή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Η Κύπρος βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της περιοχής και είναι αναπόφευκτα μέρος της αμερικανικής στρατηγικής στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Φυσικά, ο “ελέφαντας στην αίθουσα” είναι το Κυπριακό, το οποίο παραμένει άλυτο και οι ΗΠΑ παίζουν το ρόλο του διαμεσολαβητή προκειμένου να βρεθεί μια βιώσιμη λύση. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, το Κυπριακό ζήτημα περιόρισε την σύσφιξη των σχέσεων ΗΠΑ-Κύπρου, αλλά το ασταθές πολυπολικό διεθνές σύστημα άλλαξε την αμερικανική άποψη για την Κύπρο. Εγγυητής αυτής της σχέσης είναι η τριμερής εταιρική σχέση μεταξύ Ελλάδας, Ισραήλ και Κύπρου που ακολούθησαν οι ΗΠΑ στα τέλη του 2019.

Περιφερειακοί παράγοντες που έφεραν τις ΗΠΑ πιο κοντά στην Κύπρο

Η Αραβική Άνοιξη ήταν ο κύριος παράγοντας που λειτούργησε ως “game-changer” σε ολόκληρη την περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής (Middle East and North Africa – MENA) και οδήγησε τη Συρία σε έναν ατελείωτο πόλεμο. Η Ρωσία και το Ιράν διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη Συρία. Ο νόμος CAATSA (Counter America’s Adversaries Through Sanctions Act) και ο νόμος Magnitsky ψηφίστηκαν προκειμένου να θεωρηθούν υπεύθυνες η Τεχεράνη και η Μόσχα για την υπονόμευση των αμερικανικών συμφερόντων στη Μέση Ανατολή. Επιπλέον, η τουρκική πολιτική είχε αλλάξει πριν από τον πόλεμο στη Συρία. Το επονομαζόμενο στρατηγικό τρίγωνο στη Μέση Ανατολή που αποτελείται από τις ΗΠΑ, την Τουρκία και το Ισραήλ σταμάτησε να λειτουργεί, κατόπιν του περιστατικού “Μαβί Μαρμαρά” στη Γάζα, το οποίο οδήγησε στη διάλυση των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων. 

Η κυβέρνηση Ομπάμα, κατά την πρώτη της θητεία, προσπάθησε να θεραπεύσει τις πληγωμένες σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ με μικρή επιτυχία. Ο Πρόεδρος Ομπάμα πίστευε λανθασμένα ότι η Τουρκία μπορούσε να εξάγει στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο το “κοσμικό καθεστώς” της, επειδή ο Ερντογάν δεν είχε ποτέ την πρόθεση να το κάνει. Η κυβέρνηση του ΑΚΡ είχε χρησιμοποιήσει με επιτυχία την τουρκική οικονομική ανάπτυξη για να διατηρήσει τη συνοχή της τουρκικής κοινωνίας και ταυτόχρονα, να δείξει στον δυτικό κόσμο ότι το Ισλάμ και οι φιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να συνυπάρχουν. Στην πραγματικότητα, ο κύριος στόχος του Ερντογάν ήταν να αναδιαμορφώσει την τουρκική εξωτερική πολιτική. Στα τέλη του 2016, ο Πρόεδρος Ομπάμα πείστηκε ότι ο Ερντογάν τον χλεύασε. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι έμειναν άφωνοι βλέποντας τον Ερντογάν να προωθεί την αντιαμερικανική ρητορική. 

Η τουρκική στροφή υποχρέωσε τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων των ΗΠΑ να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις στην περιοχή και ο λεγόμενος «άξονας σταθερότητας» κέρδισε έδαφος στην περιφερειακή πολιτική των ΗΠΑ προς την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Τέλος, ένας περιφερειακός παράγοντας που φέρνει τις ΗΠΑ πιο κοντά στην Κύπρο είναι η κοινή τους ανάγκη να αποτρέψουν και να εξαλείψουν τις ασύμμετρες απειλές στην Ανατολική Μεσόγειο και την περιοχή MENA. 

Διαβάστε επίσης: Ελλάδα και ΗΠΑ εξέφρασαν την επιθυμία να ενισχύσουν τη συνεργασία 3+1

Η στρατηγική λογική πίσω από την εταιρική σχέση 3+1 και η αξία της Κύπρου

Το διακύβευμα είναι μεγάλο στην Ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα γιατί συνδέει τη Βόρεια Αφρική με την Ασία και σίγουρα με την Ευρώπη. Η πρώτη αρχή εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ είναι να διασφαλιστεί η επιβίωση του Ισραήλ, το οποίο είναι το μόνο δημοκρατικό σύστημα στην περιοχή. Ήταν ο τομέας της ενέργειας που ενίσχυσε τη συνεργασία μεταξύ Ισραήλ και Κύπρου με τρόπο που η ασφάλεια ακολούθησε τη διπλωματία των υδρογονανθράκων μεταξύ των δύο κρατών. 

Το σχέδιο “Α” της Ιερουσαλήμ ήταν να μεταφέρει το φυσικό αέριο μέσω αγωγού που θα μπορούσε να περάσει από την Τουρκία λόγω του χαμηλού κόστους, αλλά όλα γύρω από τη μεγάλη στρατηγική του Ισραήλ έχουν να κάνουν με την ασφάλειά του. Μια εχθρική Τουρκία που θα μπορούσε να εκβιάσει το Ισραήλ ήταν ο εφιάλτης της Ιερουσαλήμ και ο διάδρομος East Med κέρδισε βαθμούς παρά τις αρκετές δυσκολίες όσον αφορά τη βιωσιμότητα του έργου. Με άλλα λόγια, το Ισραήλ ήταν σε αναζήτηση αξιόπιστου δυτικού γεωστρατηγικού βάθους. Η Κύπρος είναι στην πραγματικότητα επιτακτική ανάγκη για την ασφάλεια του Ισραήλ, αν μπορούσαμε να μετρήσουμε τις απειλές που τίθενται κατά της μόνης δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή. Ιράν, Συρία, Λίβανος και τώρα η Τουρκία κυριολεκτικά περικυκλώνουν το Ισραήλ. 

Από το 2013, ο Seth Cropsey είχε τονίσει ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να επιλέξουν τη σωστή πλευρά στην Ανατολική Μεσόγειο υποστηρίζοντας τον “άξονα σταθερότητας” μεταξύ Κύπρου, Ισραήλ και Ελλάδας. Χρειάστηκαν σχεδόν 5 χρόνια για τις ΗΠΑ αφότου η άποψη του Cropsey δημοσιεύτηκε για να υποστηρίξουν επίσημα την τριμερή συνεργασία. Μετά την ένταξη της East Med στον αμερικανικό νομοσχέδιο του 2019, (Νόμος της Μεσογειακής Ασφάλειας και Ενέργειας, που εισήχθη στο Κογκρέσο από τους γερουσιαστές Menendez και Marco Rubio), οι ΗΠΑ υποστηρίζουν την τριμερή συνεργασία με τον υπουργό Εξωτερικών να συμμετέχει στη συνεργασία 3+1. 

Η κοινή δήλωση που ακολούθησε την πρώτη συμμετοχή των ΗΠΑ στην τριμερή συνεργασία αφορούσε τους κοινούς στόχους των τεσσάρων εταίρων αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι “(…) Οι ηγέτες συμφώνησαν να αυξήσουν την περιφερειακή συνεργασία, να υποστηρίξουν την ενεργειακή ανεξαρτησία και ασφάλεια και να αμυνθούν στην εξωτερική αρνητική επιρροή”, όπως δημοσίευσε η Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ελλάδα στις 21 Μαρτίου 2019. 

Ο παραγωγικός ρόλος της Κύπρου στο σχήμα 3+1 αύξησε τη γεωστρατηγική αξία της Λευκωσίας για τις ΗΠΑ. Πριν από το τέλος της κυβέρνησης του Τραμπ, (την 1η Σεπτεμβρίου 2020) οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν το δικαίωμα τους να επιτρέψουν στην Κύπρο να αγοράσει μη θανατηφόρα όπλα τερματίζοντας το εμπάργκο όπλων των ΗΠΑ κατά της Κύπρου. Πέραν τούτων ο Μάικ Πομπέο επισκέφθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020 τη Λευκωσία (ημέρες αφότου οι ΗΠΑ εφάρμοσαν τη μερική άρση του αμερικανικού εμπάργκο όπλων κατά της Κύπρου) για να υπογράψει συμφωνία με την Κύπρο (Cyprus Center for Land, Open Seas and Port Security-CYCLOPS με την οικονομική υποστήριξη των ΗΠΑ) και να διαβεβαιώσει ότι το αμερικανικό αποτύπωμα θα παραμείνει ισχυρό στην περιοχή.

Διαβάστε επίσης: Στέιτ Ντιπάρτμεντ | Συμφωνία δημιουργίας εγκαταστάσεων CYCLOPS στην Κύπρο

Προχωρώντας μπροστά

Οι ΗΠΑ αποφάσισαν να επαναπροσδιορίσουν την εξωτερική πολιτική τους. Η νέα πολιτική “επιλεκτικής δέσμευσης” επηρεάζει την αμερικανική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Κύπρος θα συνεχίσει να είναι ένας μικρός αλλά πολύτιμος εταίρος των ΗΠΑ όσο η Λευκωσία είναι ζωτικής σημασίας για τη “μεγάλη στρατηγική” του Ισραήλ. Επιπλέον, η Τουρκία δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως “Αμερικανός σύμμαχος” λόγω της μη αρμονικής σχέσης της με τις ΗΠΑ (το ζήτημα των S-400 και η στρατιωτικοποίηση της τουρκικής διπλωματίας υπό τον Ερντογάν σε συνδυασμό με τον μετασχηματισμό του κοσμικού καθεστώτος της Τουρκίας σε ένα αυταρχικό καθεστώς). Υπάρχει ένα παράθυρο ευκαιρίας για την Κύπρο να ζητήσει από τους Αμερικανούς αξιωματούχους να εγγυηθούν την κυπριακή ακεραιότητα και να επιβάλουν κυρώσεις στην Τουρκία λόγω των επιβλαβών πολιτικών της στην Κύπρο. 

Ο γερουσιαστής Μπομπ Μενέντεζ, ο οποίος έχει ήδη γίνει αξιοσέβαστος αξιωματούχος της αμερικανικής διπλωματίας, κατακρίνει τις τρέχουσες τουρκικές παραβιάσεις στην κυπριακή ΑΟΖ. Αν και η Κύπρος είναι ένα μικρό κράτος, θα πρέπει να συνεχίσει να προσπαθεί για περαιτέρω αμερικανική δέσμευση για την ασφάλεια της Λευκωσίας, εφόσον η Τουρκία δείξει την εχθρική της στάση υιοθετώντας παράνομες πολιτικές που αποσκοπούν στο να μετατρέψουν την Κύπρο ως τουρκικό δορυφόρο. Ως εκ τούτου, η πιο σημαντική στρατηγική για την Κύπρο είναι να συνεχίσει να χτίζει την ειδική της σχέση με το Ισραήλ και αυτή η στρατηγική κρατά την αμερικανική πόρτα ανοιχτή για την Κύπρο, εφόσον οι ΗΠΑ είναι απόλυτα αφοσιωμένες στην ασφάλεια του Ισραήλ.

Διαβάστε επίσης: Για πρώτη φορά στην Κύπρο για να συμμετέχουν σε κοινές ασκήσεις με την Ε.Φ σκάφη Ειδικών Επιχειρήσεων των Η.Π.Α – VIDEO

* Στρατηγικός Αναλυτής 

**Οι απόψεις και/ή τα σχόλια που εκφράζονται στα άρθρα ανήκουν σε έκαστο συγγραφέα και δύναται να μην αποτελούν άποψη και/ή τοποθέτηση και/ή να υιοθετούνται ως έχουν από την εταιρεία και/ή τους διαχειριστές του ιστότοπου. Περισσότερα στους όρους χρήσης της ιστοσελίδας.