Το σενάριο της νατοϊκής άσκησης, τον Ιανουάριο του 2015 στην αεροπορική βάση Λος Γιάνος της Ισπανίας, προέβλεπε ότι το διθέσιο ελληνικό F-16 θα πετούσε δεύτερο, σε σχηματισμό «Βέλους». 

Αποστολή του ήταν η προστασία ομάδας φίλιων αεροσκαφών. Μετά την απογείωση, όμως, βρέθηκε μέσα σε 7,8 δευτερόλεπτα από τον αέρα στο έδαφος. Παρά την ενεργοποίηση των εκτινασσόμενων καθισμάτων, οι δύο χειριστές δεν σώθηκαν. 

Τον περασμένο Μάρτιο, μία δεκαετία μετά το πολύνεκρο δυστύχημα, ελληνικό δικαστήριο στο οποίο είχαν προσφύγει οι συγγενείς των δύο Ελλήνων πιλότων επιδίκασε αποζημίωση εις βάρος της αμερικανικής κατασκευάστριας εταιρείας.

Το δικαστήριο έκρινε ότι η Lockheed Martin παρέλειψε να λάβει όλα τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας και πρέπει να καταβάλει στους συγγενείς των δύο χειριστών σημαντικές αποζημιώσεις. Το δυστύχημα προκλήθηκε επειδή το F-16 δεν ήταν σωστά αντισταθμισμένο για απογείωση, εξαιτίας και της ακούσιας μετακίνησης ενός διακόπτη, ο οποίος ρυθμίζει την κλίση των πτερυγίων διεύθυνσης του αεροσκάφους.

Διαβάστε επίσης: ΗΠΑ | F-16 Viper Shield EW για συμμαχικές χώρες

Το ιστορικό

Στις 26 Ιανουαρίου 2015, το F-16 με πλήρωμα τον 35χρονο κυβερνήτη Παναγιώτη Λάσκαρη και τον 31χρονο συγκυβερνήτη Αθανάσιο Ζάγκα θα εκτελούσε πτήση εναέριας μάχης στην άσκηση του ΝΑΤΟ στην αεροπορική βάση Λος Γιάνος, έξι χιλιόμετρα νότια της πόλης Αλμπαθέτε.

Υπό άλλες συνθήκες, οι τυποποιημένες διαδικασίες ελέγχου προ της απογείωσης που πραγματοποιεί το πλήρωμα γίνονται στο σημείο έναρξης της τροχοδρόμησης, στην άκρη του διαδρόμου. Ωστόσο, οι Μοίρες ελληνικών αεροσκαφών, καθώς και αποστολών άλλων κρατών-μελών του ΝΑΤΟ που συμμετείχαν στην ίδια άσκηση, πραγματοποιούσαν τους συγκεκριμένους ελέγχους στη θέση στάθμευσης προ της τροχοδρόμησης. Ηταν μια συνήθεια ετών και πλέον θεωρείτο «κοινή πρακτική», για να αποφεύγεται ο επικίνδυνος συνωστισμός αεροσκαφών και προσωπικού εδάφους κοντά στον διάδρομο απογείωσης.

Περίπου 20 λεπτά προ της απογείωσης οι έλεγχοι είχαν ολοκληρωθεί. Στις 15.16 τοπική ώρα, περί τα 7,8 δευτερόλεπτα μετά την απογείωση και αφού είχε πάρει έντονη δεξιά κλίση, το αεροσκάφος συνετρίβη κοντά στο υπόγειο D-4 της αεροπορικής βάσης. Αφού προσπάθησαν να αποτρέψουν την πτώση, ο Λάσκαρης ενεργοποίησε το εκτινασσόμενο κάθισμά του μόλις ένα δευτερόλεπτο προ της συντριβής, ενώ ο Ζάγκας μισό δευτερόλεπτο πριν από τον κυβερνήτη. Ωστόσο, αυτό δεν αποδείχθηκε αρκετό. Η θέση και η κλίση του αεροσκάφους, καθώς και το ύψος της πτήσης, δεν επέτρεπαν πλέον την ασφαλή χρησιμοποίηση των καθισμάτων εκτίναξης.

Το δικαστήριο έκρινε ότι η Lockheed Martin, κατασκευάστρια εταιρεία του μαχητικού αεροσκάφους, παρέλειψε να λάβει όλα τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας.

Από την πτώση του F-16 σκοτώθηκαν το ελληνικό πλήρωμα και εννέα Γάλλοι στρατιωτικοί, ενώ τραυματίστηκαν 33 ένστολοι (21 Γάλλοι και 12 Ιταλοί). Καταστράφηκαν ολοσχερώς ένα γαλλικό Mirage 2000D, ένα γαλλικό Alpha Jet και ένα ιταλικό AMX.

Το F-16 της Lockheed Martin είχε παραδοθεί στην ελληνική Πολεμική Αεροπορία στις 7 Ιανουαρίου 1997 και είχε συμπληρώσει 4.056,6 ώρες πτήσης. Σύμφωνα με το Αεροδικείο Αθηνών, το οποίο επίσης εξέτασε την υπόθεση, οι δύο Ελληνες ιπτάμενοι αξιωματικοί κρίθηκε ότι είχαν όλα τα προσόντα. Ηταν υγιείς και οι τοξικολογικές εξετάσεις τους καθαρές. 

Ο κυβερνήτης είχε πρόσφατα πιστοποιηθεί ως εκπαιδευτής και είχε 1.527 ώρες πτήσης, εκ των οποίων οι 940 στον συγκεκριμένο τύπο αεροσκάφους. Ο συγκυβερνήτης ήταν πιστοποιημένος ως αρχηγός σχηματισμού τεσσάρων αεροσκαφών και είχε 1.140 ώρες πτήσης, εκ των οποίων οι 536 σε αυτού του τύπου το F-16.

Διαβάστε επίσης: Ουκρανία | Παρουσίαση των πρώτων F-16

Σύμφωνα με όσα περιγράφονται στη δικαστική απόφαση, η ακούσια επέμβαση στο κομβίο «YAW TRIM» και στη ροδέλα «ROLL TRIM» του πίνακα χειροκίνητης ρύθμισης της αντιστάθμισης έγινε ακαριαία, 20 λεπτά προ της απογείωσης, εντός 30 δεκάτων του δευτερολέπτου. Με την αλλαγή τροποποιήθηκε η κλίση των πτερυγίων διεύθυνσης του αεροσκάφους, με αποτέλεσμα «τον δραστικό επηρεασμό των αεροδυναμικών δεδομένων αμέσως μετά την απογείωση».

Οταν σημειώθηκε το δυστύχημα, το F-16 δεν ήταν εξοπλισμένο με κάποιο σύστημα οπτικής ή ηχητικής προειδοποίησης, ή απαγόρευσης της απογείωσης σε περίπτωση λανθασμένης ρύθμισης της αντιστάθμισης. Οπως επισημαίνεται όμως στον δικαστικό φάκελο, άλλα μαχητικά, όπως τα F-18, F-15 και Mirage 2000, διέθεταν τότε σχετικές ειδοποιήσεις.

Η νατοϊκή «Επιτροπή Διερεύνησης Ασφαλείας» στο πόρισμά της για το συγκεκριμένο δυστύχημα συμπέρανε ότι ο επίμαχος διακόπτης «YAW TRIM» φαίνεται να μετακινήθηκε χωρίς πρόθεση των χειριστών από την επίδραση κάποιου αντικειμένου. Θεώρησαν ότι πιθανότατα ευθυνόταν το άκαμπτο ντοσιέ της λίστας ενεργειών (checklists) που ενδεχομένως να είχε μετακινήσει εκεί ο κυβερνήτης. Η επιτροπή έκανε και σχετικές αναπαραστάσεις και διαπίστωσε ότι θα ήταν εφικτό αυτό το πιθανό σενάριο.

Ωστόσο, το Τριμελές Εφετείο Αθηνών έκρινε ότι αυτό το ενδεχόμενο αποτελεί εικασία, καθώς η εσφαλμένη αποθήκευση των καταλόγων στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν αποδείχθηκε από κάποιο έγγραφο ή από τις διαθέσιμες μαρτυρίες.

Η κατασκευάστρια εταιρεία υποστήριξε ότι δεν φέρει ευθύνη για την πτώση του F-16, καθώς το αεροσκάφος «ήταν δομικά άθικτο» και όλα τα συστήματά του λειτουργούσαν σωστά μετά την εκκίνηση του κινητήρα. Ανέφερε ακόμη ότι ο επίμαχος διακόπτης δεν είχε ελάττωμα, ήταν άρτια κατασκευασμένος και λειτουργικός, και θεώρησε ότι προστατεύεται επαρκώς από μη ηθελημένες κινήσεις από δύο πλευρικά εμπόδια (μεταλλικές κατασκευές σχήματος «Π») και τρεις ελαστικούς δακτυλίους.

Από το 2018-2019 κι έπειτα, η κατασκευάστρια εγκατέστησε στα συγκεκριμένα μαχητικά σύστημα οπτικής προειδοποίησης στην κεντρική ψηφιακή κονσόλα. Στα ελληνικά μαχητικά αυτή η εγκατάσταση πραγματοποιήθηκε μέσω του προγράμματος αναβάθμισης VIPER. Κατά το Τριμελές Εφετείο Αθηνών, αυτή η εξέλιξη υποδηλώνει αναγνώριση του προβλήματος από την αμερικανική εταιρεία.

Οι δικαστές έκριναν ότι ένας διαφορετικός σχεδιασμός του πίνακα αντιστάθμισης θα είχε αποτρέψει τη συντριβή του αεροσκάφους, ενώ ήταν εφικτός, γιατί δεν βασιζόταν σε κάποια μεταγενέστερη εξέλιξη της τεχνολογίας.

Διαβάστε επίσης: Τουρκία | Νέα αεροπορική βάση για μαχητικά αεροσκάφη F-16 απέναντι από Ρόδο και Κω

Με πληροφορίες από: Η Καθημερινή