Καθώς το 2024 ολοκληρώνεται, η παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή εξακολουθεί να κατακλύζεται από μια μυριάδα βίαιων γεγονότων που κυμαίνονται από πολεμικές συρράξεις κάθε τύπου έως εγχώρια εγκληματικότητα και παραβατικότητα.

Καθεμία αντικατοπτρίζει τα βαθιά ρήγματα στις διεθνείς σχέσεις, τη διακυβέρνηση και την κοινωνική συνοχή, αφήνοντας εκατομμύρια εκτοπισμένους, ευάλωτους ή παγιδευμένους σε κύκλους δεινών. Η συνυφασμένη φύση αυτών των κρίσεων υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για εκ νέου εστίαση στη βιώσιμη οικοδόμηση της ειρήνης και την επίλυση συγκρούσεων όσο και αν αυτό ακούγεται τετριμμένο.

Η καθιερωμένη ετήσια μας ανασκόπηση για τις πολεμικές συρράξεις και την χρήση βίας έχει σκοπό να σκιαγραφήσει συνοπτικά το διεθνές τοπίο, όπως αυτό διαμορφώθηκε το 2024.

Μέση Ανατολή

Η Μέση Ανατολή παραμένει ένα κρίσιμο hotspot. Ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς, που αναφλέχθηκε στα τέλη του 2023 μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της Χαμάς οδήγησε σε καταστροφικές ανθρωπιστικές συνέπειες στη Γάζα, όπου πάνω από 40,000 ζωές εκτιμάται ότι έχουν χαθεί και οι υποδομές έχουν καταστραφεί. Η σύγκρουση έχει εξαπλωθεί στον Λίβανο, με τη Χεζμπολάχ να εμπλέκεται με τις ισραηλινές δυνάμεις, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα αστάθειας σε ολόκληρη την περιοχή. 

Η Συρία, που εδώ και καιρό πιστεύεται ότι έχει περάσει σε μια περίοδο “ανήσυχης ηρεμίας”, βιώνει νέο κύμα βίας, καθώς οι αντάρτες κατά του καθεστώτος Άσαντ έχουν ανακτήσει την εξουσία στη χώρα, που βασανίζεται εδώ και δεκαετίες. Η μετατόπιση της δυναμικής ισχύος, με τη Ρωσία να αποσπάται από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν να έχουν αποδυναμωθεί, έχουν αναζωπυρώσει το ζήτημα ενός αναδυόμενου Κουρδιστάν, μιας υπαρξιακής απειλής για την ασφάλεια της Τουρκίας..

Η Υεμένη εξακολουθεί να αποτελεί παράδειγμα μιας παρατεταμένης ανθρωπιστικής τραγωδίας: παρά τις διακεκομμένες εκεχειρίες, η σύγκρουση Χούτι-Σαουδικής Αραβίας συνεχίζεται, αφήνοντας εκατομμύρια να παρασύρονται στα πρόθυρα της πείνας και των ασθενειών.

Διαβάστε επίσης:  2022 – Οι πολεμικές συγκρούσεις | Πλήρης ανασκόπηση των ενόπλων συρράξεων και η επόμενη μέρα

Αφρική

Η Αφρική αντιμετωπίζει εκτεταμένες αναταραχές, με το Σουδάν να βυθίζεται περαιτέρω στο χάος καθώς οι Σουδανικές Ένοπλες Δυνάμεις συγκρούονται με τις παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης. Ο πόλεμος έχει εκτοπίσει εκατομμύρια και έχει βαθύνει την επισιτιστική ανασφάλεια σε ένα έθνος που ήδη βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Στο Νότιο Σουδάν, οι ειρηνευτικές συμφωνίες έχουν κάνει ελάχιστα για να καταπνίξουν τους εθνοτικούς ανταγωνισμούς και την τοπική βία, ενώ η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) παραμένει μπλεγμένη σε συγκρούσεις που τροφοδοτούνται από ένοπλες ομάδες όπως η M23 και οι Συμμαχικές Δημοκρατικές Δυνάμεις. Αυτές οι πολιτοφυλακές εκμεταλλεύονται τον ορυκτό πλούτο της χώρας, διαιωνίζοντας κύκλους βίας και εκτοπισμού τοπικών πληθυσμών. 

Σε ολόκληρο το Σαχέλ, οι τζιχαντιστικές εξεγέρσεις ευθυγραμμισμένες με το ISIS και την Αλ Κάιντα αποσταθεροποιούν έθνη όπως το Μάλι, τη Μπουρκίνα Φάσο και το Νίγηρα. Τοπικές πολιτοφυλακές και ομάδες αυτοάμυνας συχνά επιδεινώνουν τη βία, δημιουργώντας μια ολοένα και πιο κατακερματισμένη περιοχή ανομίας. Η επί δεκαετίες μάχη της Σομαλίας ενάντια στους μαχητές της al-Shabaab συνεχίζεται αμείωτη, υπογραμμίζοντας την ανθεκτικότητα των εξτρεμιστικών δικτύων παρά τις διεθνείς προσπάθειες για την καταστολή τους.

Επιπρόσθετα, η Νότια Αφρική βλέπει επίμονη βία να συνδέεται με συνδικάτα αστικού εγκλήματος και διακίνηση ναρκωτικών.

Λατινική Αμερική

Στη Λατινική Αμερική, οι πόλεμοι με τα ναρκωτικά και το οργανωμένο έγκλημα έχουν γίνει ένα μόνιμο υπόβαθρο στην καθημερινή ζωή. Η βία των καρτέλ στο Μεξικό συνεχίζει να κλιμακώνεται, με αντίπαλες ομάδες να μάχονται για τον έλεγχο κερδοφόρων οδών ναρκωτικών, αφήνοντας χιλιάδες νεκρούς κάθε χρόνο. Οι αστικές παραγκουπόλεις ή οι φαβέλες της Βραζιλίας εξακολουθούν να πλήττονται από τη βία μεταξύ συμμοριών ναρκωτικών και παραστρατιωτικών πολιτοφυλακών που λειτουργούν ατιμώρητα. 

Διαβάστε επίσης: SIPRI | Οι πόλεμοι και οι περιφερειακές συγκρούσεις τροφοδότησαν την άνοδο των πωλήσεων των μεγαλύτερων βιομηχανιών όπλων το 2023

Οι παραστρατιωτικές ομάδες και η βία των συμμοριών προσθέτουν άλλο ένα στρώμα αστάθειας. Στην Αϊτή, οι συμμορίες κατέχουν ανεξέλεγκτη δύναμη, εκτοπίζοντας δεκάδες χιλιάδες και βυθίζοντας τη χώρα σε αυτό που πολλοί περιγράφουν ως αποκαλυπτικό κράτος. Το Βόρειο Τρίγωνο της Κεντρικής Αμερικής – Ονδούρα, Ελ Σαλβαδόρ και Γουατεμάλα – παραμένει πολιορκημένο από τη βία των συμμοριών, με ομάδες όπως το MS-13 και το Barrio 18 να ελέγχουν τεράστιες εκτάσεις εδάφους. Ακόμα, στην Κολομβία, αντιφρονούντες φατρίες των FARC και του ELN συνεχίζουν να μάχονται για τον εδαφικό έλεγχο, υπονομεύοντας μια εύθραυστη ειρηνευτική συμφωνία.

Ασία

Στο Χρυσό Τρίγωνο της Νοτιοανατολικής Ασίας, που περιλαμβάνει τη Μιανμάρ, το Λάος και την Ταϊλάνδη, το εμπόριο μεθαμφεταμίνης ανθεί υπό τον έλεγχο των ενόπλων ομάδων, ενθαρρύνοντας τη διαφθορά και τη βία. Ομοίως, το εμπόριο οπίου στο Αφγανιστάν έχει αυξηθεί μετά την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία, τροφοδοτώντας τις εσωτερικές συγκρούσεις για τα κέρδη από ναρκωτικά.

Στην Κεντρική Ασία, η Ινδία και το Πακιστάν διατηρούν την τεταμένη αντιπαράθεσή τους για την αμφισβητούμενη περιοχή του Κασμίρ, με περιοδικές αψιμαχίες κατά μήκος της Γραμμής Ελέγχου. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Μιανμάρ μετά το πραξικόπημα έχει διασπάσει το έθνος, με εθνοτικές ένοπλες ομάδες και δυνάμεις υπέρ της δημοκρατίας να αντιστέκονται στη βάναυση κυριαρχία της στρατιωτικής χούντας. Η Θάλασσα της Νότιας Κίνας είναι ένα άλλο σημείο ανάφλεξης, καθώς η Κίνα διεκδικεί τις εδαφικές της διεκδικήσεις μέσω στρατιωτικών γυμνασίων, προκαλώντας αντιπαραθέσεις με την Ταϊβάν, τις Φιλιππίνες, το Βιετνάμ και άλλα γειτονικά κράτη.

Ευρώπη – Καύκασος

Στην Ευρώπη, ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται, με καταστροφικό ανθρώπινο και οικονομικό κόστος. Η χερσόνησος της Κριμαίας παραμένει υπό ρωσική κατοχή, συμβολίζοντας μια ευρύτερη αποτυχία αντιμετώπισης της εδαφικής επιθετικότητας. Ο Νότιος Καύκασος ​​βιώνει μια επισφαλή ηρεμία μετά την κατάληψη του Ναγκόρνο – Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν, ωστόσο οι  εθνοτικές εντάσεις και ανεπίλυτες εδαφικές διαφορές παραμένουν ανεπίλυτες. 

Διαβάστε επίσης: Ανασκόπηση | Το μωσαϊκό των συγκρούσεων που στιγμάτισαν το 2023

Οι εντάσεις, οι παγωμένες συγκρούσεις και στο βάθος το 2025

Οι ένοπλες συγκρούσεις και η χρήση βίας αντικατοπτρίζουν ευρύτερα γεωπολιτικά ρήγματα. Η διαμάχη στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας αντικατοπτρίζει τις αυξανόμενες εντάσεις ΗΠΑ-Κίνας, ενώ η ευθυγράμμιση αυταρχικών καθεστώτων σε συγκρούσεις όπως αυτές στη Συρία, την Ουκρανία και το Σουδάν σηματοδοτεί το βαθύτερο χάσμα μεταξύ δημοκρατικών και αυταρχικών κρατών. Αυτές οι συγκρούσεις επιδεινώνονται λόγω θρησκευτικών δογμάτων, ελλείψεων σε φυσικούς πόρους, οικονομικά συμφέροντα, ιστορικά στοιχεία και τον ολοένα αυξανόμενο αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής, η οποία υποβοηθά την χρήση βίας σε περιοχές, όπως το Σαχέλ και η λεκάνη του Αμαζονίου.

Οι παγωμένες συγκρούσεις και οι εδαφικές καταλήψεις, όπως για παράδειγμα το Κυπριακό ζήτημα και η Τουρκική κατοχή, εξακολουθούν επίσης να υφίστανται μετά από 50 χρόνια, με την ανεπίλυτη φύση των οποίων να αποτελεί διαρκή υπενθύμιση της παγκόσμιας αδράνειας. 

Ας ελπίσουμε ότι το 2025 μια συλλογική προσπάθεια με την εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων θα οδηγήσει σε τερματισμό των σοβαρότερων (έστω) συγκρούσεων όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία αφού χωρίς τέτοιες προσπάθειες, ο κόσμος κινδυνεύει να περιχαρακωθεί όλο και περισσότερο σε φαύλους κύκλους πολέμου και δεινών. 

Διαβάστε επίσης: SIPRI | Τα πυρηνικά οπλοστάσια μεγεθύνονται ξανά